O monte Carrachal, cultural e natural

Reproducimos o comunicado elaborado por diversos colectivos e persoas a nivel individual para esixir a protección do monte Carrachal en Moaña ante a pretensión do concello moañés de construír un skatepark neste.

Carballeira do monte Carrachal

Repentinamente o pasado martes 2 de marzo o goberno municipal de Moaña convocaba unha reunión coas asociacións veciñais da zona das Barxas e barrios limítrofes, para presentarnos a ocorrencia de instalar un Skatepark na parcela municipal natural do monte Carrachal, e así mesmo, demandar a nosa resposta ante esta iniciativa no prazo exprés dunha semana. Só unha semana de debate e sen falar de exposición pública do proxecto, un prazo e un método inauditos para o debate colectivo e veciñal, polo menos para as persoas e colectivos que acreditamos na formula da democracia participada. Dende logo máis alá do debate en si mesmo, podemos afirmar que as présas non son boas compañeiras e as decisións importantes deben meditarse con tempo.

A localización orixinal e considerada realmente correcta polo goberno municipal para a instalación do Skatepark tratábase doutra parcela ben distinta e clasificada para desenvolver urbanisticamente dentro do PXOM de Moaña, na zona das Raíñas. Ao parecer un grupo de veciños desa zona protestaron con argumentos bastante prexuízosos, en base á criminalización do movemento skater e da mocidade. O goberno municipal cedeu ante esta situación, coa ocorrencia de rebote e a toda présa de propoñer a instalación do Skatepark no que o goberno municipal entende como plan B, é dicir, cementar na carballeira do monte Carrachal, o que suporía un perigoso precedente para a xestión e posta en valor das zonas naturais do municipio.

Neste punto, dicir que as persoas e colectivos que asinamos este comunicado solidarizámonos ante todo e totalmente coa demanda histórica do movemento skater moañés, pois está claro que este colectivo ben merece un espazo digno e apropiado para desfrutar desta modalidade deportiva ao aire libre. Nós apoiamos a súa demanda e por iso reclamamos que se abandonen as ocorrencias e présas de última hora, e que se leve a cabo o que ata agora non se fixo. Establezamos un debate amplo e con tempo, para buscar entre todos e todas a mellor e máis sólida alternativa de Skatepark para Moaña, que debe ser e dentro dun ambiente cívico e de convivencia, nunha parcela céntrica e urbana, xa desenvolvida ou a desenvolver nun futuro próximo, como adoita suceder na maioría dos sitios con infraestruturas deste tipo, e que o goberno municipal adquira o compromiso en firme de traballar para materializar esa instalación.

Carballeira do monte Carrachal ao carón da ribeira do rego de Rialdarca

Mais, por outra banda, sobre todo destacar que o Monte Carrachal, que ao contrario do que algúns por descoñecemento intúen, recibe o seu nome pola planta do Carrasco, Erica cinerea, unha fermosa planta de flor lila típica da matogueira galega. Que esta vexetación era dominante na zona en tempos pasados, cando este outeiro propiedade naquel tempo do señorío do Rosal, conformaba xunto cos vales dos ríos Rialdarca e Pontillón e toda a zona do Rosal, unhas terras dunha excelente produción agraria, vinculadas sempre a riqueza natural e etnográfica dos ríos coas súas ribeiras e da zona húmida da Xunqueira. E que xa naquela altura este outeiro era unha zona típica para a celebracións de festas e seráns da veciñanza pois cando chegaba a coresma e a Igrexa prohibía as celebracións, as xentes e mocidades da zona facían unha moneca de trapo que satiricamente chamaban Santa Carrachala, contrataban a gaiteiros e facían o festexo popular xusto no Carrachal.

Panorámica desde o monte Carrachal da enseada de Moaña e da ría

Máis adiante chegou o mal chamado “desarrollo” e “progreso”, e toda a zona do Rosal foi mercada e transformada vertixinosamente con ducias de construcións en plena burbulla inmobiliaria e foi xusto este outeiro, practicamente o único anaco de espazo natural que quedou en pé en toda a zona das Barxas. Co tempo este espazo evolucionou nunha fermosa carballeira chea de vida e ambientalmente conectado co val fluvial de Rialdarca. E a día de hoxe o Carrachal constitúe en si mesmo un miradoiro natural privilexiado cunhas excelentes vistas panorámicas de toda a zona das Barxas e da praia e espazo intermareal da Xunqueira ata Meira, un remanso de paz a carón do centro urbano de Moaña, e forma parte dunha das poucas carballeiras que nos quedan na vila e que alberga unha importante diversidade vexetal e animal, e que debemos respectar e conservar.

Amarelles (Narcissus triandrus)

Algunhas voces alegan na actualidade que esta zona está infrautilizada e que hai que darlle máis “uso”, de feito sen ir máis lonxe ata fai uns catro anos esta carballeira pública municipal carecía dos máis mínimos coidados e atopábase nun estado de abandono por parte da administración local. Pois ben, dentro do equilibro dun mantemento avanzado e sustentable das zonas naturais, adiante, démoslle uso como teñen reivindicado ducias de activistas veciñais e ambientais, e comprometámonos decididamente a poñer en valor estes espazos naturais, porque ata agora tampouco se apostou decididamente por esta vía.

Panorámica do val do rego Inferno e dos montes do Morrazo ao fondo

Para comezar, esta carballeira e miradoiro está anexionada ambientalmente á senda das ribeiras do río de Rialdarca. Unha senda natural, cultural e peonil dentro dun corredor ecolóxico de alto uso, a cal necesita unha posta en valor urxente e de xeito sustentable, polo que cómpre que levemos adiante as estratexias de recuperación e posta en valor de toda a senda do río de Rialdarca, como así mesmo e de xeito inseparable, do monte Carrachal. E aquí tócanos lembrar que o propio Concello de Moaña se comprometeu publicamente en apoiar estas estratexias de recuperación de Rialdarca.

Como carballeira municipal chea de paisaxe, sombra, aire fresco e fontes naturais, o espazo ofrece múltiples alternativas. Poderíanse organizar actividades culturais e ambientais de todo tipo, festas veciñais, seráns e concertos ao aire libre, obras de teatro e contacontos, actividades lúdicas coa rapazada dos institutos ou do ximnasio municipal, exposicións ao ar libre, etc.

Cachaforra dourada (Amanita gemmata) 

A carballeira do Monte Carrachal presenta un importante valor natural que se vería afectado polo skatepark, pero ademais trátase dun espazo especialmente inadecuado para este tipo de instalacións. O proxecto presentado, que conta teoricamente con non cortar ningunha das árbores do Carrachal, atoparíase co risco de que as propias raíces destas árbores puideran deformar e romper os pavimentos que se instalen, podendo quedar partes inutilizables nun prazo curto. Ou por outra banda os pavimentos probablemente poderían asfixiar as raíces destas árbores, provocando nelas danos ou enfermidade ou a súa morte a medio prazo.

Os gastos de mantemento e limpeza tamén serán máis altos polas mesmas follas das árbores e pola necesidade de iluminación para garantir a seguridade no recinto e en todo o seu acceso. Por último, as súas características de lugar elevado e afastado é unha eiva para o seu uso intensivo e seguro por parte dos skaters e outros colectivos. Precisamente ao instalarse nun lugar apartado, correría risco de converterse nun espazo descoidado e inseguro, o cal queren evitar tanto a veciñanza, que xa se manifestou neste senso, como o Concello, que tería que encargarse da súa vixilancia e limpeza, como os skaters, que non teñen porqué sufrir os danos e atrancos doutras persoas incívicas que fagan mal uso da zona, aproveitándose da situación de afastamento da zona.

Xacinto (Scilla merinoi)

En contraposición ao Monte Carrachal, existen no concello de Moaña outras varias zonas verdes públicas de titularidade municipal, ou tamén parcelas urbanas xa desenvolvidas ou a desenvolver. Estas áreas serían máis adecuadas para un uso intensivo como o dun skatepark: están máis preto, mellor conectadas, xa iluminadas, teñen máis servizos, son máis seguras e a súa vixilancia e limpeza sería máis doada e realista.”

A Plataforma en Defensa dos Montes do Morrazo é unhas das organizacións asinantes deste comunicado xunto con outros colectivos e persoas a nivel individual dentro do ámbito local, comarcal e galego a nivel do movemento social, cultural e ambiental.

A Plataforma lembra que o pasado 16 de febreiro organizou o roteiro pola protección das ribeiras dos regos Pontillón, Inferno e Rialdarca que transcorreu nalgúns tramos polas inmediacións do Monte do Carrachal, no concello de Moaña.

O exposto neste comunicado amosa unha vez máis que cómpre a urxente e necesaria protección ambiental e posta en valor de xeito integral e sustentable para as ribeiras dos nosos regos como espazos naturais e corredores ecolóxicos que son e, por engadido, para espazos anexos como, por exemplo, o dito monte xunto coa súa carballeira, supervivinte da febre urbanística e construtora entre finais do pasado século e principios do que estamos.

Roteiro pola protección dos montes e mámoas do Morrazo

A Plataforma en Defensa dos Montes do Morrazo organiza o domingo 22 de marzo un roteiro para dar a coñecer a importancia ambiental, paisaxística e cultural da contorna dos montes e as mámoas do Morrazo, clasificada dentro de solo rústico de especial protección de espazos naturais, paisaxístico, de augas e patrimonial nas parroquias de San Martiño de Vilaboa, Santa Cristina de Cobres, Santo Tomé de Piñeiro e San Xián, nos concellos de Vilaboa e Marín.

O roteiro, primeiro desta primavera, será circular e sairá ás 10 da mañá do parque forestal da lagoa de Castiñeiras, para chegar ás 14 h. ao mesmo lugar.

O percorrido transcorrerá por viais forestais, camiños e corredoiras polos lugares de Chan de Castiñeiras, Outeiro dos Asubións, Río de Arcos, Monte das Barreiras, ribeira do rego do Portiño, A Cavada do Cruceiro, Chan da Armada, Outeiro de Ombra, Barreira do Redondo e Chan de Castiñeiras.

Para se achegar ao punto da saída hai que acceder a través da estrada EP-0106.

Recomendamos que de se achegar en vehículo privado, por ética e polas limitacións do aparcamento, as persoas que asistan utilicen a capacidade máxima do seu vehículo, compartíndoo con outras persoas. Recomendamos tamén traer roupa e calzado de trote axeitados para a época primaveral.

Chan de Castiñeiras ou da Castiñeira, fitónimo con clara referencia á presenza desde o pasado no lugar do castiñeiro, está ubicada nun planalto ao redor dos 400 metros de altitude sobre o nivel do mar entre os altos de Castiñeiras, da Graña, de Outeiro dos Asubións e de Coto Redondo e acolle así mesmo o nacemento do rego de Castiñeiras, principal afluente do rego Lameira, cuxa desembocadura está na ría de Pontevedra ao carón do actual núcleo urbano de Marín.

Conta con dous espazos, as brañas de Castiñeiras e a propia lagoa de Castiñeiras, que están integrados dentro do Inventario de Zonas Húmidas de Galiza. Destacan pola presenza de flora de turbeira e específica de zonas húmidas e de fauna tanto invertebrada como vertebrada, con especies así mesmo endémicas e vulnerables a nivel ibérico.

A lagoa é un espazo artificial que, tal como o coñecemos, foi construído a inicios da década dos anos 40 do século pasado. A partir daí comezou tamén a creación do parque forestal ao seu redor ata o alto de Coto Redondo, dentro da política repoboadora a nivel forestal que levou a cabo de xeito intensivo nos montes do Morrazo o goberno estatal da ditadura franquista tralo proxecto experimental realizado anteriormente na ditatura de Primo de Rivera, e que chegou con diversas aportacións ao longo do tempo ata a actualidade, sendo xestionado en principio polo Patrimonio Forestal do Estado, posteriormente polo ICONA, e a partir dos anos oitenta, co actual réxime democrático, pola Xunta de Galicia a través das Consellerías de Agricultura, Gandeiría e Montes e da de Medio Ambiente, e desde mediados desta década a través dunha Fundación polas comunidades de monte veciñais en man común de Santo Tomé de Piñeiro e San Xián (Marín) e San Martiño e Santa Cristina de Cobres (Vilaboa), tralo fin dos convenios que tiñan coa propia administración autonómica.

O parque forestal destaca pola presenza a nivel botánico de ao redor de medio cento de especies de árbores e arbustos dos 5 continentes (cipreses, cedros, tuias, alerces, abetos, araucarias, carballos americanos, liquidámbar, castiñeiros, bidueiros,…).

A nivel cultural e arqueolóxico destaca pola presenza prehistórica de nove mámoas megalíticas funeraias do Neolítico, oito a nome de mámoas de Chan de Castiñeiras máis outra a nome de Pedralonga. Dúas delas, a coñecida como a Mámoa do Rei máis a de Pedralonga, á parte de conservar a estrutura dolménica, principalmente a primeira xa que foi restaurada no ano 2003, están catalogadas así mesmo como Ben de Interese Cultural (BIC) por ter gravados rupestres no interior dos esteos dos seus dólmenes. Existe asemade unha mámoa coa cámara de tipoloxía de cista, de enterramento individual. A maioría son de tipoloxía de cámara de enterramento con corredor de entrada, boa parte delas están sen a penas estrutura do seu dolmen conservando as correspondentes fosas de delatación na base do túmulo, e a súa cronoloxía está ao redor de hai 6.000 anos.

En fase histórica é de salientar que no lugar da fonte de Castiñeiras é onde se dividían desde o Medievo as antigas xurisdicións de Marín, a través do Couto de Oseira, do Morrazo, á que pertencía a parroquia de Santo Tomé de Piñeiro e, de Pontevedra, á que pertencía a parroquia de San Martiño de Vilaboa e a súa parroquia anexa de Santa Cristina de Cobres. No ano 1836, ano no que tamén se constitúen os novos concellos constitucionais, as parroquias de San Martiño de Vilaboa, Santa Cristina de Cobres, Santo Tomé de Piñeiro e San Xián avíronse, tras séculos de conflitos polo aproveitamento dos recursos -predominio do monte baixo a roza, estivada e gandeiría extensiva sobre o forestal-, a un acordo notarial sobre a delimitación dos seus montes comunais do que aínda se conservan algunhas pedras fincadas coa funcionalidade de deslinde no terreo e marcadas a cadanseu lado coa letra inicial de cada parroquia segundo a orientación da propiedade e, así mesmo, a pedra do Corvo que, a modo dunha grande coviña e esculpida a golpe de pico e cincel nun pequeno outeiro con execlente panorámica sobre a Chan de Castiñeiras, deslindou as parroquias de San Martiño de Vilaboa e de Santa Cristina de Cobres.

Por outra banda en Chan de Castiñeiras consérvanse os restos das antigas cortellas, pequenas cortes cos seus peches de pedra que tiñan a funcionalidade de acoller en séculos pasados o gando, principalmente o miúdo, composto por cabras e ovellas. Noutra pequena elevación sobre Chan de Castiñeiras consérvase así mesmo o topónimo afín de Outeiro das Cortellas. En Chan de Castiñeiras tamén se atopan gravados rupestres modernos realizados nas pedras ao longo do século pasado polo veciño marinense José Meijón.

Na ladeira do Outeiro dos Asubións, cuxa máxima cota está a 475 metros sobre o nivel do mar, está inventariada a presenza de petróglifos da Idade do Bronce con gravados de círculos concéntricos e coviñas, e, pouco máis abaixo a dunha pequena mámoa neolítica con restos de esteos de tipoloxía de cista. Ao pé deste outeiro rochoso nace así mesmo o río de Arcos ou dos Asubións que, xunto co cercano rego de Campolongo, son afluentes do Río Maior, con desembocadura na Zona de Especial Conservación (ZEC) da Enseada de San Simón, na ría de Vigo.

Entre o Monte das Barreiras, orónimo referente á existencia de barro ou arxila que era usado antigamente para a fabricación de fornos, e A Cavada Grande, agrónimo referente á costume de moi antigo de cavar ou cachar o terreo, na aba sur do alto de Coto Redondo, se extende unha densa comunidade de carrasca vermella, mato de ao redor de dous metros de altura cunha espectacular floración que pasa por ser un endemismo da metade occidental ibérica e noroeste africana e que a súa distribución morracense dase case exclusivamente nesta zona dentro da conca do rego de Campolongo.

Nas zonas de monte baixo e sen arborado posúe unhas espectaculares panorámicas do val do Río Maior e da enseada de San Simón coa illa do mesmo nome no fondo da ría de Vigo. A nivel forestal é de salientar as plantacións forestais con especies frondosas autóctonas, en especial de carballos e castiñeiros, xunto coa presenza espontánea da sobreira que nesta zona, preto do núcleo rural do mesmo nome da lindeira parroquia de S. Adrián de Cobres, tén tamén unha das máis importantes dentro da súa distribución a nivel morracense, dentro da carballeira termófila e da influencia climática mediterránea no sur e occidente de Galiza.

A ribeira alta do rego do Portiño, afluente así mesmo do Río Maior, posúe unha incipiente e excelente carballeira salvaxe dentro do hábitat de interese comunitario das carballeiras galaico portuguesas. De entre o seu sotobosque sobresae a presenza do sanguiño e en especial da pereira brava, agora no comezo da súa floración, e que da nome a algúns topónimos na proximidade.

Chan de Armada e Outeiro de Ombra, entre os 375 e os 425 metros de altitude sobre o nivel do mar, no límite entre as parroquias de Santo Tomé de Piñeiro (Marín) e de Santa Cristina de Cobres (Vilaboa), acollen unha importante área arqueolóxica coa presenza de 7 mámoas – 5 de Outeiro de Ombra e 2 de Chan de Armada -, xunto co xacemento do calcolítico e achado calcolítico e da Idade do Bronce de Chan da Armada, onde destaca a presenza dunha das mámoas da Chan da Armada con presenza da estrutura do seu dolmen e coa especificidade de que os seus esteos e pedra cobertora son de xisto -xeralmente son de granito-. A utilización de xisto na contrucción da mámoa está relacionado co predominio da rocha metamórfica na zona, dentro do complexo xeolóxico Vigo-Pontevedra.

As mámoas de Chan da Armada xunto coas de Outeiro de Ombra e de Chan de Castiñeiras forman parte da Ruta das Mámoas do Morrazo que complementándose coas de Chan de Fonteseca, Lagucheiros e Chan de Arquiña, e cun percorrido de 7,5 kilómetros, proxectouse a nivel institucional a través de varias comunidades de montes, concellos e Xunta de Galiza a mediados da década pasada mais non chegou a rematarse. Dese proxecto de posta en valor só queda a plantación forestal de frondosas como adecuación ambiental na súa contorna e intervencións puntuais e por separado nos xacementos por parte das comunidades de montes propietarias.

A Barreira do Redondo, na metade da ladeira norte do alto de Coto Redondo ao redor dos 450 metros de altitude sobre o nivel do mar, entre plantación mixta de especies forestais e onde destaca a presenza arbustiva do érbedo, posúe unhas extraordinarias panorámicas dos Montes do Morrazo, coa Serra Domego e o alto de Coto do Home, o Monte Formigoso, Outeiro de Campolongo, Os Pedrouzos, Monte Penizas, Monte da Cova e Sobareiro, o val do rego Neibó-Loira, e a ría de Pontevedra coa península do Salnés en fronte e as Illas Ons ao fondo.

As principais afeccións nas últimas décadas á contorna dos montes e mámoas do Morrazo, pertencentes aos espazos naturais dos Montes do Morrazo e Coto Redondo segundo o Rexistro Xeral de Espazos Naturais de Galiza e as antigas Normas Subsidiarias de Planeamento da provincia de Pontevedra foron a intensificación dos monocultivos forestais, a eucaliptización, a invasión das acacias, as verteduras de lixo e de entullos, a instalación de torretas e cableados aéreos de tensión eléctrica, e o abandono e degradación do patrimonio cultural, forestal e arqueolóxico.

As principais ameazas no futuro son a Área de Desenvolvemento Eólica (ADE) coa proxección de varias ubicacións alternativas de aeroxeradores polos cumes e o proxecto de investigación mineira a nome de Miñán para a extracción de granito ornamental.

En marzo de 2012 a Plataforma en Defensa dos Montes do Morrazo solicitoulle á Xunta de Galiza a ampliación da Rede Natura cara a un novo Lugar de Importancia Comunitaria (LIC) que, a nome de Montes e Carballeiras do Morrazo, recollese os espazos naturais dos Montes do Morrazo, no que se encadra así mesmo a contorna dos montes e mámoas do Morrazo, e Carballal de Coiro mais outros ampliables, por considerármolos uns espazos naturais de alta importancia ambiental e corredor ecolóxico.

Por outra banda a proposta de Espazo Natural de Interese Local (ENIL) realizada á Xunta de Galiza polo Concello de Marín co apoio das comunidades de montes de Santo Tomé de Piñeiro e de San Xián para o territorio marinense ao redor do parque forestal da lagoa de Castiñeiras, á parte de non corresponderse cun verdadeiro espazo natural, quédase escaso xa que para iso tería que acoller a parte correspondente ao concello de Vilaboa a través das comunidades de montes de San Martiño e de Santa Cristina de Cobres.

Para a Plataforma, en tal caso, o ENIL debería debería ser moito máis amplo e conxunto entre os concellos de Marín, Vilaboa, Moaña e Pontevedra, enlazando cun corredor ambiental e cultural o espazo natural e arqueolóxico dos Sete Camiños, entre os montes das parroquias de Salcedo, Lourizán e San Xián e a través da área patrimonial dos petróglifos da Carrasca e Champás con Chan de Castiñeiras e a súa vez esta e a través de Outeiro de Ombra, Chan da Armada, Chan de Fonteseca e Lagucheiros con Chan da Arquiña dentro da Ruta das Mámoas do Morrazo máis as áreas ao seu redor de As Cavadas, A Graña, Os Pedrouzos, Outeiro dos Asubións, Monte das Barreiras, Chan da Lagoa e Chan de Gagán, conectando finalmente a través das ribeiras altas coas concas naturais dos regos Cubela, Louriñas, Trasmil, Rio Maior, Miñouva, Lameira, Neibó e da Fraga.

Luita Verde denuncia agresións ambientais dentro do Espazo Natural Protexido de Cabo Udra

O Colectivo Ecoloxista Luita Verde denunciou ante a Dirección Xeral de Patrimonio Natural da Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Vivenda que dentro da Zona 2 (Área de Conservación), de Valor de Conservación Alto, da Zona de Especial Conservación (ZEC) do Espazo Natural Protexido pola Rede Natura 2000 de Cabo Udra, na parroquia de Beluso, no concello de Bueu, estase a realizar distintas obras – construción de viais de nova construción, corta de vexetación de ribeira e encorado de augas, e roza e desbroce de matogueira – que están a producir un impacto grave e mesmo irreversible e que atenta contra a pretendida conservación do medio natural e a súa biodiversidade.

No lugar de Sarabia estase a construir en desterro e grande desnivel un vial de nova construción de ao redor de 150 metros de longo e 3 metros de ancho que enlaza o camiño por onde transcorre o sendeiro azul sinalizado de Cabo Udra cunha pequena cala areosa ao carón da Punta Escandiña, na Enseada do Pouso.

A obra está a conlevar a desaparición de capa vexetal, excavación e movementos de terra que nalgúns tramos chega ao redor de medio metro de profundidade, afectando de xeito crítico a matogueira costeira que é un dos principais valores ambientais deste espazo natural e con especies endémicas do noroeste ibérico.

Por outra banda está a afectar na súa contorna aos hábitats de interese comunitario 1230 Cantís con vexetación das costas atlánticas e bálticas, 4030 Queirogais secos europeos, 2120 Dunas móbiles litorais con Ammophila arenaria, e o hábitat natural prioritario 6220 Pseudoestepas de gramíneas e aunais da orde Thero-brachypoedetea, integrados dentro do Anexo I da Directiva Habitats (92/43/CEE) que rixe a Rede Natura 2000.

Na ribeira do rego da Escorregadoira e ao carón do sendeiro azul de Cabo Udra, produciuse a corta de arborado de ribeira – salgueiros -, movementos de terras, a construcción dun novo vial con excavación e explanación do solo paralelo ao curso do río e o encorado das augas do mesmo a través dun muro de pedra, deixando ao final o paso da auga fluvial a través de dous tubos de polietileno cara o seu tramo final e posterior desembocadura entre o cantil no medio mariño.

A merma do arborado, produciuse a perda de capa vexetal e movemento de terras, afectando gravemente a vexetación propia de ribeira, en especial a presenza de dentabrú (Osmunda regalis) e outras variedades de fentos, e a propia do leito, tendo en conta que esa zona forma un humidal, onde á parte da importancia da flora o é tamén da fauna tanto vertebrada, en especial de anfibios con endemismos ibéricos, como invertebrada, coa presenza de variedade de especies de libeliñas e cabaliños do demo.

Por engadido a afección aínda é máis grave tendo en conta que o humidal da Escorregadoira é o principal ecosistema de ribeira de todo o Espazo Natural Protexido de Cabo Udra e así mesmo hábitat natural prioritario 91/EO Bosques aluviais de Alnus glutinosa e Fraxinus excelsior segundo a Directiva Hábitats (92/43/CEE), complementado polo hábitat de interese comunitario 3260 Ríos dos pisos basal a montano.

Por último, entre os lugares do Con da Pena e a proximidade do Castro de Udra, pola zona alta do cabo, estase a proceder á corta de arborado – piñeiros – mais tamén ao desbroce a matarrasa de grande parte da matogueira que o rodea.

A acción do desbroce e a matarrasa está a afectar moi negativamente a zona, dentro do hábitat de interese comunitario 4030 Queirogais secos europeos, e especialmente tamén á biodiversidade que a integra tanto de flora como de fauna específica destes ecosistemas, con algunhas especies integradas no Anexo I da Directiva Aves (92/43/CEE) como, por exemplo, a papuxa do mato (Syvia undata) ou a avenoiteira cincenta (Caprimulgus europaeus).

Luita Verde solicitou a comprobación dos feitos, a apertura dun expediente sancionador polas obras e desbroces expostos e a paralización de calquera obra nova ou vial e de desbroces a matarrasa dentro da Zona 2 (Área de Conservación) da Zona de Especial Conservación (ZEC) do Espazo Natural Protexido pola Rede Natura 2000 de Cabo Udra.

Por outra banda advirte que a parte terrestre da ZEC de Cabo Udra só abrangue un 29% do total do espazo natural, ou sexa, non pasa das 181,11 has. de terreo protexido dentro dunha estreita franxa costeira entre as praias de Mourisca e de Menduiña e o cabo, que non pode asumir tales e tantas agresións como as aquí expostas, ás que se lle pode engadir outras moitas – festivais musicais e masificados, entrada sen control de vehículos privados motorizados, práctica da actividade cinexética, … – dende que este espazo se “protexeu”, primeiro como Zona de Especial Protección dos Valores Naturais (ZEPVN) pola Xunta de Galicia, e posteriormente como Lugar de Importancia Comunitaria (LIC) pola Comisión Europea, no ano 2004.

Xa que logo para Luita Verde trátase de protexer ante todo un territorio como espazo natural e priorizando a conservación e mesmo recuperación dos seus valores ambientais e paisaxísticos e que hai certas accións como as expostas que na realidade non son compatibles co debido respecto por eses valores intrínsecos a este espazo natural, salientando así mesmo o risco de convertilo de facto e permanente nun parque forestal e de atracción esencialmente para o turismo co que iso, de non poñerlle medidas de control, pode implicar para a efectiva armonización da protección e conservación ambiental do lugar e os seus usos.

Roteiro pola protección das ribeiras dos regos Pontillón, Inferno e Rialdarca

A Plataforma en Defensa dos Montes do Morrazo organiza o domingo 16 de febreiro un roteiro para dar a coñecer a importancia ambiental, paisaxística e cultural da contorna dos regos Pontillón, Inferno e Rialdarca, catalogada na actualidade como solo rústico de especial protección de augas, forestal, agropecuaria e patrimonial segundo o PXOM e corredor ecolóxico segundo o Plan de Ordenación do Litoral de Galiza (POL), nas parroquias de San Martiño e do Carme, no concello de Moaña.

O roteiro, segundo deste inverno, será circular e sairá ás 10 da mañá da Praza do Concello de Moaña, na rúa As Barxas, para chegar ás 14 h ao mesmo lugar.

O percorrido transcorrerá por vial urbano, rural, camiños e corredoiras, coincidindo en tramos cos sendeiros municipais sinalizados dos regos do Inferno e de Rialdarca, polos lugares de As Barxas, O Rosal, O Redondo, ribeira rego do Pontillón, A Paradela, ribeira do rego do Inferno, A Marrúa, Sabaceda, Outeiro de Sabaceda, ribeira do rego de Rialdarca, A Gándara, A Xeira, O Prado e As Barxas.

Para se achegar ao punto da saída hai que acceder a través da estrada PO-551.

Recomendamos que de se achegar en vehículo privado, por ética e polas limitacións do aparcamento, as persoas que asistan utilicen a capacidade máxima do seu vehículo, compartíndoo con outras persoas. Recomendamos tamén traer roupa e calzado de trote axeitados para a época invernal.

As ribeiras dos regos do Pontillón -tamén denominado da Pontella e do Arroás augas máis arriba-, Inferno e Rialdarca -tamén chamado da Xeira e da Devesa da Seara augas máis abaixo- forman unha única conca que, con distintos nacementos no Bolelo, O Xestoso, Boxacova, Foxonoval e Chan das Bolas, entre os 250 e os 350 metros de altitude sobre o nivel do mar e en solo rústico de especial protección de espazos naturais e forestal, xúntanse posteriormente na parte media e baixa do seu percorrido e desembocan finalmente na enseada de Moaña, na ría de Vigo, facendo a función de corredor ecolóxico terrestre xunto coas ribeiras do cercano rego da Fraga e conformando así mesmo na súa parte final o espazo marítimo-terrestre de ribeira e intermareal da Xunqueira e praia da enseada de Moaña, de grande valor ecolóxico, social e marisqueiro.

Representan o hábitat natural prioritario de bosques aluviais da Europa atemperada mais tamén os hábitats de interese comunitario de carballeiras galaico portuguesas e de prados húmidos seminaturais de herbas altas, con así mesmo fauna e flora salvaxe de interese, mesmo endémica a nivel ibérico.

O seu bosque de ribeira está composto principalmente pola asociación do ameneiro e do salgueiro mais acompañado tamén nalgunhas zonas do álamo negro, noutras do freixo que, a través da súa especie de folla estreita, dá fiel reflexo da influencia climática mediterránea que temos no Morrazo e nas Rías Baixas, e da abelaneira, que nalgúns tramos chega a formar pequenos abeledos.

Cómpre salientar tamén a grande presenza, a nivel climácico e termófilo, do carballo xunto con outras plantacións de castiñeiros, cerdeiras e nogueiras, así como tamén de vimbieiras, debido ao seu uso tradicional para atar as vides das viñas, os pés de especies domésticas de cultivos de hortas e árbores froiteiras.

No que se refire ao sotobosque hai que salientar a grande presenza a nivel arbustivo de loureiros, pereiras bravas, sanguiños, sabugueiros e xilbarbeiras. O listado de especies increméntase a través das especies menores cunha longa lista de herbas – cáncaros, violas, chuchameles, agróns, berros,…- mestura de especies terrestres con outras máis acuáticas. Debido á excelente humidade ambiental hai que destacar a grande presenza de brións, liques e fentos -carrizas, hepáticas, cabriñas, fentallas, fentas, …- e fungos.

No que á fauna se refire hai que salientar a presenza dun longo listado tanto de especies vertebradas como invertebradas, en especial de aves, réptiles e anfibios adaptados tanto ao medio fluvial ribeireño como de espazos abertos, mestura de cohabitar os ecosistemas de ribeira co forestal e agrario.

A mestura de hábitats naturais de ribeira cos semisalvaxes e antropizados do agro (pequeñas leiras de cultivo e prado) conforma un espazo de grande valor ambiental e paisaxístico. Alén disto último, este tipo de espazos teñen a cualidade de seren osixenantes a nivel atmosférico e estabilizadores das terras ante as crecidas da auga e as escorrentías.

A nivel cultural cómpre salientar a grande presenza de elementos etnográficos e civís, debido á importancia que desde finais do Medievo, ao longo da Idade Moderna e ata a Idade Contemporánea tiveron e teñen as actividades agropecuarias na zona. Destas actividades derivan e conservanse moitos dos topónimos e microtopónimos -orónimos, fitónimos, zoónimos, hidrónimos e antropónimos- ao tanto, onde sempre está incluida a relación directa e/ou indirecta do espazo físico coa terra e a súa bioloxía, á propiedade e a súa explotación como recurso desde tempos pretéritos, tendo en conta que as terras ao carón da ribeira e regadas pola auga procedente dos regos e regatos, son as máis fértiles e produtivas.

Na parte baixa da conca e preto do mar están situados nun pequeno outeiro os terreos que hai máis de dous mil anos acolleron un asentamento castrexo da Idade do Ferro e Romano e que posteriormente, desde o Século XVI e ata o século XX, foron ocupados polas familias nobiliarias dos Romay e principalmente dos Saavedra. Edificouse o Pazo e Granxa ou Finca do Rosal que, no seu momento de maior auxe, entre os séculos XVII e comezos do XIX, recibindo rendas pola produción das súas terras, posesións a nivel galego e incluso en América, e padroando sobre todo a antiga freguesía de Moaña, chegou a ser o morgado máis pudente do Morrazo. Posteriormente, tras a desamortización e, iniciado o século XX, a xestión do predio pasou por emparentamento a mans da familia dos Montenegro. Na actualidade o Pazo e Finca do Rosal conserva a casona xunto coa capela, pombal e hórreos que lle dan o carácter de casa pacega e con varios escudos nobiliarios, e está en propiedade da promotora inmobiliaria que urbanizou nas últimas décadas os terreos dos arredores, que a súa vez no pasado formaron parte do predio co pazo e a granxa.

A nivel etnográfico destaca a grande presenza de muíños hidráulicos -ao redor de 25 no rego do Inferno e 7 no de Rialdarca- con distintas tipoloxías -de canle, canle con piares, cubo cadrado, cubo poligonal, cubo cilíndrico, tellado a unha auga, tellado a dúas augas, con gravados nas súas fachadas de cruciformes de distinta tipoloxía, marcas de canteiro e grafías relacionadas coa súa propiedade orixinaria e mesmo a data da súa construción, de herdeiros, de muiñeiro ou maquía, e tamén de antiga vivenda- e algúns de ao redor de 200 anos, pontes, pontellas, fontes – algunha de máis de 100 anos- e lavadeiros. A grande cantidade de elementos etnográficos relacionados coa auga e coa produción agraria amosa a importancia secular que a conca destes regos tivo e segue a ter para a sociedade e a economía da freguesía moañesa, onde pasa por ser, xunto con parte da conca do rego da Fraga, a auténtica fonte de subministro hídrico e de despensa de produtos da terra -cereais, froiteiras, prados de herba, horta e viñedo- e pecuaria do centro do municipio.

No lugar de Outeiro de Sabaceda, na parte media e alta da conca, á parte dos predios das antigas casonas e granxas indianas de Manuel Uxío e de Freire, construídas coas fortunas conseguidas na emigración en América, existe algunha edificación orixinal do baixomedievo (Século XV) e, espalladas por todo o lugar de Sabaceda, outras de ao redor de 200 anos con varias mostras en pedra da arquitectura popular -alpendres, casas, hórreos, muros …- entre estreitos camiños que no seu día foron de carro, proba do repoboamento humano da antiga freguesía de Moaña en distintas fases históricas, desde a romanización e tras o abandono do cercano Monte do Castro da Idade do Ferro e Romano, ao carón da igrexa matriz románica e medieval de San Martiño, ata a actualidade. Do antigo Casal de Sabaceda naceu ademais no século XII a dita igrexa medieval e posteriormente parroquial de Moaña, tras a doazón feita destes terreos polo rei Fernando II ao nobre e presbítero Fernando Arias, que ao final é quen ordenou construíla no lugar actual do Cruceiro.

Na parte baixa da conca, desde A Xeira e polo Prado das Barxas ata A Seara, ao redor da contorna da contemporánea igrexa parroquial da Virxe do Carme, preto da beiramar, está catalogado o xacemento arqueolóxico Romano e Medieval da Devesa do Mouro, onde no pasado se atoparon restos de cerámicas -tégulas e ánforas- que proban que, con toda a probabilidade, hai ao redor de dous mil anos, xa houbo na zona unha intensa actividade agraria e mesmo extractiva dos recursos mariños por parte dos nosos antepasados. No lugar da Pontella atopouse así mesmo un achado Romano e no lugar das Pagonas outro Medieval. No lugar de Montenegro atopouse un xacemento que vai do Neolítico ata O Medievo.

Na parte alta e cara aos nacementos dos distintos regos desta conca están catalogadas as mámoas Neolíticas de Chan das Bolas, a mámoa neolítica e o asentamento Neolítico e da Idade do Bronce de Marco Corvado, e o asentamento Neolítico de Chan da Paralaia e o achado do Calcolítico e da Idade do Bronce da Cova da Paralaia.

En resume e, dentro do que se ten constancia, ao redor de toda a conca destes regos produciuse a presenza e a actividade humana desde hai alomenos 6.000 anos ata a actualidade.

As principais afeccións nas últimas décadas á contorna das ribeiras dos regos Pontillón, Inferno e Rialdarca foron a eucaliptización, a invasión das acacias, do ailanto e en especial das falsas acacias, doutras especies menores como a crocosmia, a ipomoea, a tradescantia, a cana de bambú ou o xenxibre do Himalaia entre outras, a utilización de biocidas, as verteduras de lixo e de entullos, as verteduras de augas residuais e de hidrocarburos, a artificialización das ribeiras e do propio leito fluvial, a instalación de infraestruturas empresariais e educativas, a canalización do leito e a urbanización de grande parte das ribeiras no tramo final, a instalación de torretas e cableados aéreos de tensión eléctrica, a corta indiscriminada do arborado de ribeira, a construción do corredor de alta capacidade e autovía do Morrazo, e o abandono e degradación do patrimonio cultural e etnográfico, incluído a destrución dalgúns dos elementos.

Entre os anos 2013 e 2014 o Padroado Municipal Beiramar, a través dun Obradoiro de Emprego, procedeu á recuperación ambiental e posta en valor do rego do Inferno, coa restauración de seis dos seus muiños e adecuación da contorna rego arriba. No 2007 as asociacións veciñais de Rialdarca e A Praia-A Seara procederon á creación dun sendeiro de ao redor dun kilómetro polo rego de Rialdarca despois de que o concello instalara os colectores do saneamento polo propia ribeira do dito rego. Posteriormente o propio concello sinalizou o dito sendeiro. Na actualidade estase na fase inicial do proxecto de recuperación integral do rego co seu val.

Para a Plataforma en Defensa dos Montes do Morrazo, a conca hidrográfica que recolle conxuntamente os regos do Pontillón, Inferno e Rialdarca, polas súas cualidades ambientais, culturais e paisaxísticas e así mesmo como corredor ecolóxico, tal e como está tipificado no Plan de Ordenación do Litoral de Galiza, debería estar clasificada e regulada no futuro como Espazo Natural de Interese Local (ENIL) polo Concello de Moaña, compaxinando e potenciando de xeito sustentable os intereses ambientais cos derivados das actividades humanas tradicionais agropecuarias e forestais ata as máis lúdicas como as sociais e culturais.

Roteiro pola protección do Monte de Cabalo e da enseada de Larache

A Plataforma en Defensa dos Montes do Morrazo organiza o domingo 12 de xaneiro un roteiro para dar a coñecer a importancia ambiental, paisaxística e cultural do Monte de Cabalo e contorna da Enseada de Larache, catalogado na actualidade como solo rústico de especial protección paisaxística, forestal, de costas, agrario, de augas e patrimonial na parroquia de Santa Cristina de Cobres, no Concello de Vilaboa.

O roteiro, primeiro deste inverno, será circular e sairá ás 10 da mañá do adro da igrexa de Santa Cristina de Cobres, en Barciela, para chegar ás 14 h. ao mesmo lugar.

O percorrido transcorrerá por vial rural, forestal e corredoiras polos lugares de Barciela, Porta Mauricio, Matos da Igrexa, O Piñón, A Cavada do Cabalo, Punta do Cabalo, A Lagoa, Conchido, Larache, O Cano de Larache, O Regueiro, A Veiga Grande, Xundice, A Carreira, O Gramón, O Con, A Cavada Vella, A Toxeira, O Regueiro, O Cano de Larache, Larache, Mangoeiro, Porta Mauricio e Barciela.

Para se achegar ao punto da saída hai que acceder a través da estrada N-554.

Recomendamos que de se achegar en vehículo privado, por ética e polas limitacións do aparcamento, as persoas que asistan utilicen a capacidade máxima do seu vehículo, compartíndoo con outras persoas. Recomendamos tamén traer roupa e calzado de trote axeitados para a época invernal.

O Monte de Cabalo é zoónimo en referencia a súa orografía ou directamente á presenza histórica do animal, e no caso da Cavada do Cabalo, ao labor tradicional de roturación do terreo desde tempos pretéritos.

Na actualidade está cuberto na súa maioría por arborado, entre plantacións forestais de piñeiro e de especies caducifolias autóctonas, de carballos, cerdeiras e castiñeiros, á parte da presenza espontánea das sobreiras. Na franxa litoral da beiramar e na zona desde Conchido ata Larache é salientable a presenza de varios exemplares de carballos de grande envergadura e mesmo a formación natural de fraga e carballeira. Nas áreas máis húmidas dáse tamén espontaneamente e, de xeito natural, a presenza de especies máis propias de ribeira como ameneiros e salgueiros.

Entre as especies arbustivas destaca unha importante biodiversidade coa presenza de loureiros, abelaneiras, estripeiros, pereiras bravas, sanguiños, xilbarbeiras, carrascas, carrascos, carpazas, toxos e érbedos, a xesta do mar ou o trovisco que xunto coa presenza arbórea da sobreira amosa que á parte da prevalencia das especies propias do ámbito climático atlántico, de xeito asociado, está tamén a presenza das últimas dentro do clima mediterráneo.

Por outra banda tamén destaca pola súa importancia paisaxística e xeomorfolóxica como rexio entrante de natureza granítica no sedimentario e lamacento fondo da ría moldeado polo complexo xeolóxico Vigo-Pontevedra. Cunha altitude máxima de 125 metros sobre o nivel do mar entre a contorna das enseadas de Larache e Vilaboa, co Monte do Castro da Croa por medio, e o val de Cobres, desde os altos da Serra Basil e a Serra Domego, co Coto do Home, ata os núcleos rurais de San Adrián e Santa Cristina, posúe unhas excelentes panorámicas en primeira liña da Enseada de San Simón, coa illa do mesmo nome e As Erbedosas no outro extremo, ao fondo.

A contorna da Enseada de Larache está composta por unha mestura de ecosistemas, tanto arbóreos como arbustivos e de ribeira, ao que se lle engade o medio seminatural e antropizado cun rico mosaico de cultivos en réxime agropecuario.

Destaca a presenza climácica da carballeira termófila e con exemplares centenarios, a de pequenas formacións de abeledas á beira da enseada e a asociación de ameneiros e salgueiros xunto coa máis escasa do bidueiro á beira do rego de Larache que, tras varias vertentes -daí os hidrónimos Cano e Regueiro-, desemboca na propia enseada, da que ademais conforma un corredor ecolóxico, mestura do hábitat de interese comunitario de carballeiras galaico portuguesas e do hábitat natural prioritario de bosques aluviais de Europa atemperada.

Entre a flora menor destaca a grande presenza de fentos, desde a da epífita e macaronésica cabriña ao redor da cortiza dos carballos, á do dentabrú, da fentalla, do fento negro, do fento das pedras, do fento femia ou a do fento macho escamoso. Tamén destaca a presenza de brións, de liques e de fungos.

O medio agrario, na súa maioría destinada a prados, cultivos cerealísticos e viñedo, á parte da importancia social e económica a nivel local e tradicional, do que ademáis se conservan varios microtopónimos ao respecto, tamén a ten a nivel paisaxístico e ambiental como espazos abertos e ao mesmo tempo seminaturais, bordeados pola presenza da climácica carballeira e o bosque de ribeira ao seu carón.

Fronte ao Monte de Cabalo e a contorna da enseada de Larache está o espazo da ribeira do mar pertencente á Zona de Especial Conservación (ZEC) do Espazo Natural Protexido da Enseada de San Simón, cunha rica e importante biodiversidade ribeireña e marismeña e onde na fase invernal se xuntan de media ao redor de 3.500 aves invernantes acuáticas e mariñas, onde destaca cualitativa e cuantitativamente a presenza de garzas, patos, mazaricos, biluricos, píllaras, gaivotas, corvos mariños,… á parte da importancia produtiva para o marisqueo como recurso.

A nivel cultural é salientable a presenza da Casa Grande de Larache, con dous bloques de edificios de dous andares en forma de L e terreos ao redor de antiga función de granxa agraria, con orixe entre os séculos XVII e XVIII, que posteriormente tivo varias ampliacións ao longo do século XIX e finalmente foi rehabilitada entre principios e mediados da década pasada para ter o uso actual de casa rural a nivel hostaleiro. Posúe un hórreo e noutro tempo seica tivo tamén unha capela en devoción a San Gregorio.

Dentro da ribeira do mar, na proximidade, están as ruinas da antiga salina da enseada de Larache, ou tamén chamada de Ulló de Abaixo, unha das catro que foron xestionadas entre finais do século XVII e principios do século XVIII na zona pola Compañía de Xesús e posiblemente vencellada, xunto cos terreos dos arredores, coa antiga casona ou pazo da Larache. Á beira da enseada existe unha pequena edificación en pedra que nos seus inicios podería ter a función de alfolí ou almacén estanco do sal obtido na dita salina.

No extremo oeste do Monte de Cabalo tamén é salientable a existencia do petróglifo de Outeiro do Millo, con coviñas e cruciformes, e do xacemento medieval do Cuarto, da Santa ou Tras do Adro, onde estivo ubicada a antiga igrexa parroquial e ao mesmo tempo se atoparon os restos de antigos sartegos funerarios da época xermánica.

O Monte de Cabalo e a contorna da Enseada de Larache, xunto co Monte do Castro da Croa, en Acuña, estiveron integrados ata hai pouco dentro do espazo natural de Mar de San Simón, segundo as antigas Normas Subsidiarias de Planeamento da provincia de Pontevedra.

As principais afeccións nas últimas décadas ao Monte de Cabalo e á contorna da Enseada de Larache foron a eucaliptización, a invasión das acacias, o urbanismo incontrolado, a instalación de torretas e cableados aéreos de tensión eléctrica, antenas de telecomunicacións, infraestruturas deportivas e o abandono e degradación do patrimonio cultural e ambiental.

En abril de 2016 a Plataforma en Defensa dos Montes do Morrazo solicitoulle á Xunta de Galiza a clasificación de Área de Especial Importancia Paisaxística (AEIP) para o espazo natural de Mar de San Simón segundo as antigas Normas Subsidiarias e Complementarias de Planeamento da provincia de Pontevedra e Ámbito de Especial Atención Paisaxística (AEAP) para o Monte de Cabalo e o Monte da Croa- Castro de Acuña, dentro do Catálogo das Paisaxes de Galiza.

Luita Verde denuncia que o Concello de Cangas verte entullos no río Saíñas

As chuvias torrenciais deste outono están comezando a depositar no leito do río Saíñas restos de entullos que está a verter dentro do dominio público hidráulico, na proximidade do CEIP A Rúa, na parroquia de Coiro, o persoal de Servizos e Obras do Concello de Cangas desde hai ano e medio, despois de que as ditas verteduras fosen denunciadas polo Colectivo Ecoloxista Luita Verde na Demarcación Sur Vigo de Augas de Galicia en data do 5 de abril de 2018 e máis recentemente o pasado 2 de xullo de 2019.

Isto está a suceder nun terreo dentro da ribeira do río de 2 metros de desnivel onde os operarios do concello instalaron previamente e de maneira totalmente precaria e sen ningún tipo de rigor unha empalizada de fileira de varas de madeira, por onde agora está a virse abaixo tanto parte da empalizada como as terras e entullos de obra que aínda se están a verter na actualidade por parte dos operarios no lugar.

Mais só é o comezo dunha desfeita ambiental moito maior pois as ditas verteduras en forma de explanación e á beira mesmo do río están ao redor de 100 metros lineais, lindando co muro perimetral do dito CEIP A Rúa, e onde á parte de terras e cachotería de pedra e cemento e restos vexetais chegou a verterse así mesmo residuos tóxicos como anacos de uralita e nalgunha zona chegou a deixarse incluso saco de obra, boa parte na actualidade baixo a vexetación.

Por engadido, nunha desas zonas de ribeira e tamén en desnivel, xusto por debaixo da ubicación os contedores do punto de recollida de residuos sólidos urbanos e do asfaltado do camiño da Rúa, hai un vertido incontrolado de refugallos e lixo, incluído os restos dunha pancarta relacionada cos últimos comicios electorais.

O concello de Cangas, o 20 de abril de 2018, 15 días despois da nosa primeira denuncia con respecto a estes feitos Demarcación Sur Vigo de Augas de Galicia, presentou a Augas de Galicia un proxecto que, baixo a xustificación da “eliminación dun vertedoiro ilegal de residuos sólidos urbanos”, abranguía así mesmo a execución dunha plataforma de 3 m² de terra compactada a unha distancia de 2 metros do “río Bouzós”, que evidentemente non é o río Saíñas, e a plantación de “tres árbores autóctonas”, e ao considerar Augas de Galicia, que os traballos recollidos nesa documentación eran “compatibles” coa protección do dominio público hidráulico, tramitou a súa autorización e finalmente en data do 5 de xullo de 2018, emitiu o seu “informe favorable”.

Luita Verde acaba de respostarlle a Augas de Galicia que a zona do dominio público hidráulico do río Saíñas afectada polas verteduras do persoal de Servizos e Obras do Concello de Cangas non están na parcela 1107 do polígono 39 segundo a referencia catastral, xa que esta se corresponde co interior do recinto do CEIP A Rúa, cando na realidade onde se estivo e está a verter por parte do persoal do departamento de Obras e Servizos do Concello de Cangas é xusto por fóra do recinto, á beira do río e fronte ás parcelas 830, 831, 833, 834, 835, 826, 822 e 817.

Que a superficie de execución da plataforma de 3 m2 a 2 metros do río refírese ao río Bouzós, cando este río e a súa conca non se corresponde coa do río Saíñas, e supoñendo que é un erro de localización do propio concello tampouco se corresponde coa área afectada polas verteduras que é moita máis superficie que eses 3 m2, en concreto ao redor de 100 metros lineais de área de ribeira lindantes co muro perimetral do CEIP A Rúa que, por engadido, non ten xustificación e menos aínda como se estivo e se está executando.

Que, por engadido, a plantación das tres árbores autóctonas ás que se refire na mesma solicitude entendemos que deben ser unhas que se plantaron nas inmediacións, mais fóra da área natural de ribeira do río, en concreto á beira do camiño da Rúa, preto da rotonda de enlace da VG-4.5 e a PO-554.

E que, polo tanto, a resolución favorable de Augas de Galicia a dita solicitude do Concello de Cangas en data 05.07.2018, non é aplicable á área afectada nin aos feitos denunciados por Luita Verde o 5 de abril de 2018 e posteriormente o 2 de xullo de 2019, do que só podemos dicir que, ao noso entender, o Concello de Cangas xogou con toda probabilidade a desviar a atención con respecto a uns feitos que son da súa directa responsabilidade e do que preferimos pensar que, por outra banda, non houbo connivencia por parte de Augas de Galicia ao darlle a súa autorización.

Finalmente solicitoulle a comprobación unha vez máis e con rigor dos feitos, a apertura do correspondente expediente sancionador, a paralización das verteduras e a restauración dos terreos afectados ao seu estado natural anterior.

E a retirada da vertedura incontrolada de refugallos e lixo da ribeira e do dominio público hidráulico e o desplazamento do punto de recollida de residuos sólidos urbanos do lugar onde está actualmente localizado.

Roteiro pola protección das ribeiras do Rego da Pena

A Plataforma en Defensa dos Montes do Morrazo organiza o domingo 24 de novembro un roteiro para dar a coñecer a importancia natural, paisaxística e cultural da contorna natural das ribeiras do rego da Pena, catalogada na actualidade como solo rústico de especial protección de augas e patrimonial na parroquia de Cela, no Concello de Bueu.

O roteiro, terceiro deste outono, será circular e sairá ás 10 da mañá fronte do Centro de Interpretación do Litoral, na praia de Agrelo, para chegar ás 14 h. ao mesmo lugar.

O percorrido, duns 7 quilómetros de dificultade baixa, transcorrerá por vial rural, corredoiras e camiños de pé polos lugares de Agrelo, Portomaior, A Torre, Pousada, A Miranda, Murráns, O Igrexario, A Devesa, A Miranda, A Torre e Agrelo.

Para se achegar ao punto da saída hai que coller pola estrada PO-551 a través da Avenida Loureiro. Para acceder finalmente ao Centro de Interpretación do Litoral hai que coller o desvío de baixada á praia de Agrelo fronte do Restaurante O Rincón de Cela.

Recomendamos que de se achegar en vehículo privado, por ética e polas limitacións do aparcamento, as persoas que asistan utilicen a capacidade máxima do seu vehículo, compartíndoo con outras persoas. Recomendamos tamén traer roupa e calzado de trote axeitados para a época outonal.

O rego da Pena, tamén chamado da Devesa Nova, ou de Pousada, do Mouro, do Tombo,… segundo por onde transcorra, nace de distintos mananciais nas Fontes de San Lourenzo, de Chans, da Cachopeira e do Cervo, e ao redor dos 375 m. sobre o nivel do mar no punto máis alto, entre as parroquias de Ardán (Marín) e Cela (Bueu). Desemboca na praia de Agrelo, na ría de Pontevedra, facendo a función de corredor natural terrestre e conformando o propio areeiro que grazas, por outra banda, á achega marítima aínda conserva parte do seu dunar.

Representa o hábitat natural prioritario de bosques aluviais da Europa atemperada mais tamén os hábitats de interese comunitario de carballeiras galaico portuguesas e de prados húmidos seminaturais de herbas altas, con fauna e flora salvaxe de interese e mesmo endémica a nivel ibérico.

O seu bosque de ribeira está composto principalmente pola asociación do ameneiro e do salgueiro acompañado da grande presenza da abelaneira e en especial do bidueiro, especie serial que chega a formar pequenos bosques nas partes máis afastadas e naturalizadas da ribeira fluvial. Cómpre destacar a presenza do carballo, con exemplares de grande envergadura. Por outra banda, xunto con estas especies, estás presentes plantacións e/ou formacións espontáneas de castiñeiros, de nogueiras e de cerdeiras.

Posúe tamén un rico sotobosque coa presenza de loureiros, sabugueiros, sanguiños, xilbarbeiras e especies de lianas ou enredadeiras. É tamén abundante a presenza de especies herbosas de zonas húmidas como anxélicas, caliborcias, pementeiras, eupatorios, labazas, lampazos, salgueiriños, …, de xuncos e espadanas na partes máis brañentas e a de fentos como así mesmo tamén de liques, brións e de fungos, na fase reprodutiva de cogomelo para moitas especies nesta época, mostra da excelente calidade de humidade ambiental e atmosférica.

Ao redor das ribeiras e, a nivel agropecuario, destaca a presenza dun mosaico de leiras adicadas a prados, ao cultivo de cereais e produtos da horta e, nas zonas máis solleiras, do viñedo que nesta zona do Morrazo, ten como emblema a variedade local da uva tintafemia. Nas zonas de prados destaca así mesmo a presenza das vimbieiras, plantadas para o uso posterior das súas ramas como amarradeiras nos cultivos, en especial do viñedo. E nalgunhas zonas tamén de especies froiteiras como as maceiras.

No seu conxunto -bosque de ribeira, prados e área agropecuaria- é un val de grande valor ambiental e paisaxístico, agrandado pola súa confluencia coa ría de Pontevedra, con extraordinarias estampas desde as zonas máis outas, con amplas panorámicas que van desde a enseada de Bueu ata os montes costeiros da Cova e Sobareiro mais a Illa do Santo ao seu carón, os montes da península do Salnés desde O Castrove ata a Punta do Cabicastro, máis ao lonxe os altos cumes do Barbanza, e finalmente as Illas Ons, na entrada da ría, pertencentes ao PNMT das Illas Atlánticas.

Culturalmente destaca a nivel etnográfico pola presenza na súa contorna de fontes, lavadoiros, levadas de auga, pontellas e en especial polos ao redor de vinte muíños hidráulicos existentes ao longo do rego. Hainos de cubo e de canle, de tellado a unha e a dúas augas, algúns cos vestixios da utilización de bruia ou nora e, malia que algúns eran privados e de maquía, a maioría son de herdeiros, ou sexa de xestión mancomunada por grupos da veciñanza, que se repartían os labores da súa xestión, reparación e sobre todo das horas de moenda, en especial do millo.

Tamén destaca a cantidade de edificacións en pedra de vivendas, alpendres, valos e en especial de hórreos, con distinta tipoloxía e algúns coa figura do reloxo de sol enriba do tellado, feito directamente relacionado coa actividade rural e agraria na proximidade a costa da fertilidade das terras das ribeiras e do ciclo da auga procedente do rego e a súa espallada rede hidrolóxica.

No lugar da Torre podemos atopar o xacemento arqueolóxico da Torre Vella, onde quedan os vestixios medievais da antiga Torre e Casa de Cela, relacionada coa familia dos Soutomaior e Charino. Preto delas atópase a edificación coñecida como a Casa dos Freire, con escudos do Santo Oficio e no lugar de Friande, entre Pousada e Murráns, nunha edificación moderna existen desprazados do seu lugar orixinal dous blasóns da antiga Torre e Casa de Freande, vencellada á familia dos Troncoso e Acuña, mostra do poderío civil, económico e eclesiástico que estas familias señoriais e fidalgas tiveron e co que someteron a veciñanza desde o medievo e sobre todo durante a Idade Moderna.

No lugar do Igrexario está encravada a igrexa parroquial de Santa María de Cela, construción de finais do século XII de estilo románico serodio e vencellada á presenza no Morrazo da Orde Hospitalaria de San Xoan de Xerusalén, onde destacan a nivel artístico a fachada principal e os canzorros baixo os aleiros do tellado. Ao seu redor, e formando parte do seu adro, aínda se pode observar no pavimento en pedra as tapas dalgúns sartegos do antigo camposanto. A súa orientación leste-oeste fai que a súa fachada principal dea cara á ría, da que posúe unhas excelentes panorámicas.

As principais afeccións nas últimas décadas nas ribeiras do rego da Pena foron a eucaliptización, a invasión das falsas acacias e outras especies como a tradescantia, a ipomoea, a cana de bambú ou o xenxibre do Himalaia; a utilización de biocidas, as verteduras de lixo e de entullos, a artificialización das ribeiras e do propio leito fluvial, a canalización do seu tramo final, o urbanismo incontrolado, a instalación de torretas e cableados aéreos de tensión eléctrica, a corta indiscriminada do arborado de ribeira e o abandono e degradación do patrimonio cultural e etnográfico, en especial dos muíños de auga.

Para a Plataforma en Defensa dos Montes do Morrazo as ribeiras do rego da Pena, dada a súa importancia a nivel paisaxístico, ambiental e cultural e como corredor natural e ecolóxico, deberían ter a catalogación de Espazo Natural de Interese Local (ENIL), xunto coas ribeiras do outro rego de importancia da parroquia, o rego do Barranco do Inferno, procedendo á conservación e á recuperación así como á posta en valor dos seus valores, incluídos os sociais e económicos derivados das actividades tradicionais e agropecuarias consonte cos culturais e ambientais.