Roteiro pola protección das carballeiras da parroquia de Coiro

A Plataforma en Defensa dos Montes do Morrazo organiza o domingo 27 de outubro un roteiro para dar a coñecer a importancia natural, paisaxística e cultural da contorna natural das carballeiras da parroquia de Coiro, catalogada na actualidade como solo rústico de especial protección de espazos naturais, no Concello de Cangas.

O roteiro, segundo deste outono, será circular e sairá ás 10 da mañá do adro da igrexa de Coiro, para chegar ás 14 h. ao mesmo lugar.

O percorrido transcorrerá por vial rural, corredoiras e camiños de pé polos lugares do Igrexario, Espiñeiro, A Pena, Pedra Grande, A Chan de Coiro, Pedra da Edra, A Fraga, O Carballal e O Igrexario.

Para se achegar ao punto da saída hai que coller pola estrada EP-1001 e a igrexa de Coiro está a uns 100 metros en subida con desvío diante do cruceiro e o centro cultural parroquial.

Recomendamos que de se achegar en vehículo privado, por ética e polas limitacións do aparcamento, as persoas que asistan utilicen a capacidade máxima do seu vehículo, compartíndoo con outras persoas. Recomendamos tamén traer roupa e calzado de trote axeitados para a época outonal.

As carballeiras da parroquia de Coiro forman parte inseparable como corredor natural e unidade ecolóxica do antigo Espazo Natural Protexido do Carballal de Coiro segundo as antigas Normas Complementarias e Subsidiarias de Planeamento da provincia de Pontevedra. Conta cunha superficie aproximada de 365 has. e abrangue territorio conxunto nos concellos de Cangas, Bueu e Moaña e contén no seu seo un dos bosques caducifolios atlánticos, onde predomina o carballo, máis importantes das Rías Baixas.

Na área que corresponde aos montes da parroquia de Coiro e que lle deu nome ao conxunto do espazo natural protexido a nivel provincial nos inicios da década dos noventa do século pasado, destacan as carballeiras ao redor das ribeiras do tramo alto do rego Bouzós, entre os lugares do Carballal e A Fraga, fitónimos que aluden precisamente á existencia histórica do bosque caducifolio e o carballo como especie en particular.

Mais tamén as que se espallan polo tramo alto do dito rego ao redor dos 300 metros de altitude sobre o nivel do mar cara á Serra de Coiro e dos lugares de Pedra da Edra e Chan de Coiro ata a Pedra Grande e o Pouso das Cruces, no límite cos montes das parroquias de Ermelo (Bueu) e de Moaña (Moaña), onde posteriormente e de xeito continuado se extenden polos lugares de Esperón, Fonte das Eguas, Chans de Ermelo, o Xestoso e A Paralaia, dentro do mesmo espazo natural e formando como corredor natural a dita unidade ecolóxica.

As carballeiras da parroquia de Coiro á parte de ser as máis representativas do municipio e da súa importancia a nivel morracense e do conxunto das Rías Baixas por formar parte do conxunto do espazo natural do Carballal de Coiro, representan a nivel europeo o hábitat de interese comunitario de carballeiras galaico portuguesas e, na súa confluencia nas áreas de ribeira, conforman por engadido o hábitat natural prioritario de bosques aluviais da Europa atemperada.

A predominancia do carballo débese a que esta é a especie clímax ou potencial que a través da sucesión ecolóxica -mato baixo, mato alto, bosque- xorde ao natural, neste caso de xeito secundario tras o cese da actividade humana que, de xeito secular ou milenario, alterara anteriormente o proceso de formación primaria do bosque. Tamén o é de xeito termófilo a nivel atlántico, porque o carballo adáptase nas condicións óptimas durante a fase de insolación a nivel anual e de feito as carballeiras de Coiro a través da fonda conca da ribeira alta do rego Bouzós están orientadas para recibir a maior cantidade posible de sol ao día. E tamén o é a nivel acidófilo polo tipo de chan no que se desenvolve, a nivel local sobre rocha granítica e granodiorítica.

A formación natural destas carballeiras é relativamente recente xa que son o resultado en grande medida do abandono progresivo da secular e intensiva intervención humana a nivel agroforestal e gandeira, entre inicios e mediados do século pasado. Dentro da carballeira actual existen algúns exemplares de carballos que entre a densa masa arbórea e en especial preto das ribeiras, chegan a ser singulares e de grande tamaño.

Acompañando ao carballo tamén se atopan exemplares espallados de castiñeiro que, malia ser unha especie non climácica senón máis ben produto da súa plantación desde a antigüidade, non deixa de ser unha especie autóctona e de grande valor ecóloxico, tanto pola súa frondosidade como polo valor enerxético do seu froito, a castaña que, ao igual que a landra do carballo, son unha excelente despensa para a fauna.

Na área máis cercana ao leito fluvial o carballo dá paso á existencia de especies tamén clímax, porén máis propias da ribeira como o ameneiro, con exemplares adultos e de grande envergadura.

Debaixo destas árbores, no sotobosque, existe ademais unha grande biodiversidade de especies arbustivas, como por exemplo loureiros, abelaneiras, estripeiros, pereiras bravas, sanguiños, sabugueiros, hedras, silveiras ou a xilbarbeira, especie picuda, coriácea e de ambiente máis ben mediterráneo que, xunto co carballo a nivel termófilo, representan as especies que dan denominación fitosociolóxica Rusco aculeati-Quercetum roboris ás carballeiras naturais do Sur e Oeste de Galiza e do Noroeste de Portugal.

Esa biodiversidade increméntase de xeito exponencial na parte da vexetación menor e herbácea, en especial coa extraordinaria cantidade de fentos, á parte da grande presenza de liques, brións e tamén de fungos, tanto na biomasa como cubrindo a rocha e os muros das penedías, mostra ademais da excelente calidade atmosférica e ambiental do lugar.

Por outra banda, aproveitando que estamos na fase outonal, a paisaxe resáltase cos múltiples cambios cromáticos na composición do bosque caducifolio e da vexetación existente baixo del, ao que se lle suma a espectacularidade das fervenzas que existen ao longo do leito na ribeira alta do rego Bouzós, que van collendo forza de novo tras a chegada das chuvias outonais.

No que se refire á fauna, só hai que remitirse a estudos de principios dos anos 90 do século pasado que xa amosaban a existencia de máis de 150 especies de fauna vertebrada -mamíferos, micromamíferos, aves, anfibios e réptiles- polo conxunto do espazo natural, incluídas especies endémicas do noroeste e oeste ibérico, algunhas destas en situación de vulnerabilidade.

Teñen tamén moita importancia a fauna invertebrada, en especial a referente ao ámbito forestal, e concretamente ás carballeiras, como son por exemplo a vacaloura ou o capricornio dos carballos, escarabellos que necesitan para sobrevivir  as carballeiras adultas e consolidadas, como o son de feito estas de Coiro.

A nivel cultural e arqueolóxico, cómpre salientar que por riba do Igrexario está situado o xacemento galaico-romano do castro de Pedralán. Outro xacemento catalogado como medieval é o que está situado ao redor da Pedra da Pena e no límite coa parroquia de Moaña. No Chan de Coiro tamén podemos atopar un asentamento adscrito culturalmente ao calcolítico. Na parte máis baixa do Carballal está situado o xacemento dos Laguiños, outro asentamento adscrito á idade do bronce. A isto hai que lle engadir o machado do paleolítico que un veciño atopou nos anos 50 do século pasado nun lugar aínda por determinar nos montes desta parroquia. Por outra banda, no Monte da Pena existen tamén uns abrigueiros de adscrición cultural indeterminada que proban a ocupación e reocupación deste territorio por parte do ser humano desde as fases máis remotas da prehistoria ata as máis recentes desta época, chegando a ser ocupado tamén durante fases intermedias da historia.

A nivel etnográfico destacan a presenza de antigas presas de mananciais e levadas de auga para o regadío, as corredoiras ou os vellos muros de pedra de separación dos predios ou con respecto ás pendentes naturais, vestixios da función agrofoestal e gandeira e mesmo pedreira, ata o máis recente pasado.

As principais afeccións nas últimas décadas á contorna natural das carballeiras da parroquia de Coiro foron a eucaliptización, o espallamento doutras especies arbóreas alóctonas, invasoras e mesmo tamén pirófitas, en especial as falsas acacias e as mimosas, as cortas indiscriminadas de carballos e outras especies caducifolias autóctonas, as verteduras de lixo e de entullos, a construción do corredor de alta capacidade do Morrazo e máis recentemente a desaparición da figura de protección que tiña o espazo natural protexido do Carballal de Coiro nas Normas Complementarias e Subsidiarias de Planeamento da provincia de Pontevedra ao seren estas normas substituídas en agosto de 2018 polo Plan Básico Autonómico da Xunta de Galiza.

A principal ameaza de cara ao futuro, tendo en conta o anterior parágrafo, é a recualificación urbanística que pretende realizar o Concello de Cangas que, dentro do borrador de avance do PXOM en trámite na actualidade, xa propón eliminar a clasificación actual de solo rústico de especial protección de espazos naturais para os montes da parroquia integrados no espazo natural do Carballal de Coiro e substituila por outras clasificacións de solo rústico incluído a de solo rústico ordinario, ou sexa, sen nengún tipo de especial protección, á parte de non consideralos un espazo natural de interese.

Para a Plataforma en Defensa dos Montes do Morrazo esa proposta recualificadora por parte do concello cangués carece de calquera xustificación xa que boa parte dos valores ambientais polos que foron integrados os montes desta parroquia no espazo natural protexido do Carballal de Coiro, hai ao redor de trinta anos, seguen intactos. Así mesmo porque o Concello de Cangas debería manter a coherencia coa estratexia levada a cabo polos Concellos de Moaña e Bueu, que si mantiveron na aprobación definitiva dos seus PXOM a clasificación de solo rústico de especial protección de espazos naturais para os montes das parroquias de Moaña e Ermelo integrados no espazo natural do Carballal de Coiro segundo as antigas Normas Complementarias e Subsidiarias de Planeamento da provincia de Pontevedra.

Para que o antigo espazo natural do Carballal de Coiro pasara a ter unha figura de protección ambiental propiamente dita e entrara a formar parte da Rede Galega de Espazos Naturais Protexidos, a Plataforma solicitoulle á Xunta de Galiza a ampliación da Rede Natura galega cara a un novo Lugar de Importancia Comunitaria (LIC) que, a nome de Montes e Carballeiras do Morrazo, recollese os espazos naturais dos Montes do Morrazo e Carballal de Coiro segundo as antigas Normas Complementarias e Subsidiarias de Planeamento da provincia de Pontevedra máis outros ampliables, por considerármolos uns espazos naturais de alta importancia ambiental e corredor ecolóxico.

Outra alternativa na actualidade sería a da constitución dun Espazo Natural de Interese Local (ENIL) a nivel supramunicipal onde acollera as masas máis importantes de carballeira do Morrazo, e dentro delas as carballeiras integradas dentro do antigo espazo natural protexido do Carballal de Coiro, tendo en conta que o anteproxecto de Lei de Patrimonio Natural e da Biodiversidade de Galiza en trámite, ofrece xa a posibilidade futura de solicitar un ENIL de forma conxunta por varios concellos limítrofes.

Advertisements

O Concello de Cangas desprotexe o Carballal de Coiro

Reproducimos o comunicado elaborado polo Colectivo Ecoloxista Luita Verde para denunciar que o Concello de Cangas desprotexe o Carballal de Coiro no borrador do seu PXOM.

O Colectivo Ecoloxista Luita Verde quere manifestar publicamente que o Concello de Cangas, segundo o borrador do seu PXOM a información pública, pretende eliminar a catalogación vixente de solo rústico de especial protección de espazos naturais para o territorio municipal pertencente ao antigo espazo natural protexido do Carballal de Coiro, na parroquia do mesmo nome, e dividilo en solo rústico de especial protección paisaxística, forestal, patrimonial, de augas e incluso en solo rústico ordinario, ou sexa, a calificación máis baixa dentro do solo rústico, fóra de calquera protección especial.

En base a iso tampouco o considera un espazo natural de interese cando durante 30 anos -ata agosto de 2018 coa aprobación do Plan Básico Autonómico- deu nome ao dito espazo natural que a través de 365 has. de terreo acolleu dentro do seu ámbito territorio compartido dos concellos de Cangas, Bueu e Moaña e que aínda conserva boa parte dos valores ambientais polos que no seu momento, a principios da dos noventa do século pasado, foi clasificado espazo natural a través das Normas Subsidiarias e Complementarias de Planeamento da provincia de Pontevedra e integrado así mesmo dentro do Rexistro Xeral de Espazos Naturais de Galicia, en especial pola existencia dun dos máis importantes bosques caducifolios atlánticos das Rías Baixas, con predominio da carballeira termófila.

Ao tanto Luita Verde quere salientar que os montes da parroquia canguesa de Coiro conservan unha parte das máis importantes carballeiras salvaxes de dito espazo natural e a nivel morracense, en especial nas ribeiras media e alta do rego Bouzós entre os lugares do Carballal e A Fraga, dignas de protexer a nivel ambiental ao mesmo cás que lle dan continuidade no mesmo espazo natural polos montes das parroquias de Ermelo (Bueu) e Moaña (Moaña) polos lugares de Esperón, Pouso das Cruces, Fonte das Eguas, Chans, O Xestoso e A Paralaia, formando unha mesma unidade ecolóxica e corredor natural, con hábitats naturais de interese comunitario e mesmo prioritario nas áreas ribeireñas, especies de fauna e flora salvaxe así mesmo de interese e a protexer, con endemismos ibéricos e en situación de vulnerabilidade e integradas así mesmo dentro dos anexos das Directivas Hábitats (92/43/CE) e Aves (79/49/CEE) a nivel europeo.

Luita Verde quere resaltar que mentras os Concellos de Bueu e Moaña si respetaron e seguiron clasificando como solo rústico de especial protección de espazos naturais as súas partes de territorio integradas no antigo espazo natural do Carballal de Coiro nos seus PXOM aprobados ao longo desta década, o Concello de Cangas polo contrario e cando tiña que ser o que dera máis exemplo, non o pretende levar a cabo na actualidade desprotexendo e amosando ao mesmo tempo unha falta total de coherencia coa clasificación protectora dos outros dous concellos.

Por outra banda para Luita Verde non deixa de ser tristemente un reflexo máis do desinterese por parte deste concello que, con gobernos de distintas cores e ideoloxías políticas, tivo e tén desde hai tempo con respecto a este espazo natural, principalmente desde que a Xunta de Galicia proxectou a principios da década pasada o corredor de alta capacidade do Morrazo pola parte baixa do dito espazo natural que, á parte do grave e irreversible impacto ambiental producido, supuso tamén un empioramento das súas condicións ambientais, co incremento e mesmo chegada de novas especies alóctonas, invasoras e mesmo pirófitas que unido á eucaliptización e a outras problemáticas relacionadas cos usos e actividades humanas e ao desleixo e abandono social dos últimos anos con respecto ao territorio integrado neste espazo, está a dar un proceso de degradación e desvalorización dos valores ambientais, sociais e culturais moi preocupante, motivo polo que entendemos que é precisamente agora cando se fai máis necesaria que se lle dea canto antes unha protección ambiental efectiva e propiamente dita, antes de que sexa realmente tarde.

A isto engádeselle que as novas clasificacións do solo rústico propostas no borrador do PXOM, á parte de desprotexer o territorio a nivel ambiental, farían máis factible no futuro a súa recualificación urbanística e mesmo producirían unha maior indefensión ante proxectos supramunicipais. Ao tanto queremos lembrar a modo de exemplo que a mediados da década pasada chegou a presentarse autorización para un proxecto de investigación mineira coa intención final de explotar unha canteira a ceo aberto para extracción de granito ornamental por todo o espazo natural que precisamente se abortou grazas sobre todo á integración naquel momento do Carballal de Coiro como espazo natural protexido dentro das Normas Subsidiarias provinciais. No futuro e diante dun proxecto similar quedaría totalmente en entredito ese amparo ambiental, principalmente no Concello de Cangas.

A realidade é que o Concello de Cangas e de cara ao futuro, se nos atemos ao borrador de PXOM actualmente a exposición pública, só pretende considerar espazos naturais e a protexer no seu municipio a Zona de Especial Conservación da Costa da Vela, o futurible Espazo Natural de Interese Local de Punta Balea-As Barreiras e o humidal inventariado da lagoa de Vilariño, todos eles ubicados en estreitas e inconexas franxas do litoral mentras deixa fóra desa consideración e protección a maioría do resto do seu municipio, incluído o antigo espazo natural protexido do Carballal de Coiro.

Luita Verde vai presentar as correspondentes observacións á actual fase de información pública do PXOM e no caso de persistir o Concello de Cangas nas súas pretensións actuais esperararía tamén á correspondente e legal fase de información pública da aprobación inicial do dito PXOM para, neste caso, presentar as correspondentes alegacións.

Ao tanto vai solicitar que a parte municipal do antigo espazo natural do Carballal de Coiro na parroquia do mesmo nome manteña a clasificación de solo rústico de especial protección de espazos naturais existente nas actuais e aínda vixentes Normas Subsidiarias de Planeamento, en coherencia co xa clasificado desta maneira polos PXOM aprobados polos Concellos de Bueu e Moaña nos seus terreos municipais correspondentes no pasado ao mesmo espazo natural.

Por engadido, e para que este solo rústico teña a condición real de espazo natural protexido, segundo a lexislación autonómica actual, vamos solicitar que o Concello de Cangas se poña de acordo cos Concellos de Bueu e Moaña e poidan constituír conxuntamente no futuro e no máis breve espazo de tempo un Espazo Natural de Interese Local (ENIL) que, a nome de Carballeiras do Morrazo, recolla como mínimo as 365 has. correspondentes ás delimitacións do antigo espazo natural do Carballal de Coiro segundo as desaparecidas Normas Subsidiarias de Planeamento da Provincia de Pontevedra. Todo isto tendo en conta que o anteproxecto de Lei de Patrimonio Natural e da Biodiversidade de Galicia en trámite, ofrece xa a posibilidade futura de solicitar un ENIL de forma conxunta por varios concellos limítrofes.

Finalmente tamén queremos facer constar que esta protección ambiental por lei non pode estar en contra dos usos e actividades humanas, tanto das tradicionais como das forestais ou gandeiras como das máis modernas como as recreativas senón que, ao contrario, quedarían ordenadas e reguladas de xeito máis sustentable, e non precisamente como estivo sucedendo ata a actualidade, sen apenas control de ningún tipo. Por outra banda tamén daría cabida á priorización da consecución de investimentos económicos a nivel municipal, autonómico ou europeo que terían que ser investidos prioritariamente na conservación, mais tamén na recuperación e posta en valor dos valores ambientais, sociais e culturais do conxunto do espazo natural e a conseguinte xeración de postos de emprego a nivel local.

 

Roteiro pola protección das ribeiras do rego do Barranco do Inferno

A Plataforma en Defensa dos Montes do Morrazo organiza o sábado 28 de setembro un roteiro para dar a coñecer a importancia natural, paisaxística e cultural da contorna das ribeiras do rego do Barranco do Inferno, catalogada como solo rústico de especial protección das augas e patrimonial, na parroquia de Cela, no Concello de Bueu.

O roteiro, primeiro deste outono, será circular e sairá ás 10 da mañá fronte do Centro de Interpretación do Litoral (antigo matadoiro municipal), na praia de Agrelo, para chegar ás 14 h. ao mesmo lugar.

O percorrido transcorrerá por camiños de pé e viais rurais polos lugares da Senra, O Souto, Albares, O Prado do Río, Antepazo, Queimaño, Porto Carreiro, Fradín, Ferreira, O Río, O Burgo, A Cambada, A Torre, A Rafia e Agrelo.

Para se achegar ao punto da saída hai que coller pola estrada PO-551 a través do Avenida Loureiro. Para acceder finalmente ao Centro de Interpretación do Litoral hai que coller o desvío de baixada á praia de Agrelo fronte do Restaurante O Rincón de Cela.

Recomendamos que de se achegar en vehículo privado, por ética e polas limitacións do aparcamento, as persoas que asistan utilicen a capacidade máxima do seu vehículo, compartíndoo con outras persoas. Recomendamos tamén traer roupa e calzado de trote axeitados para a época outonal.

Os lugares de maior interese que visitaremos son:

O rego do Barranco do Inferno que, cun percorrido de ao redor de 4 kilómetros, tén tres nacementos en senllos mananciais nos lugares de Trambasaugas, A Fonte dos Barros e Os carballiños, estando nas partes máis altas ao redor dos 300 metros de altitude sobre o nivel do mar, adentrándose na parroquia tamén buenense de Ermelo e cercano ao mesmo tempo cos montes da parroquia e concello de Moaña, preto de Foxonoval. Desemboca augas abaixo na praia de Agrelo, na ría de Pontevedra, facendo a función de corredor natural.

Segundo a súa ubicación xeográfica e historicamente muda o seu topónimo de rego de Porto Carreiro ao de Queimaño ou simplemente do Inferno. Este na realidade fai referencia ao derradeiro tramo polos remuíños que fai o rego na paisaxe entre terreos cunha grande depresión e en caída moi pronunciada.

Representa o hábitat natural prioritario de bosques aluviais da Europa atemperada mais tamén os hábitats de interese comunitario de carballeiras galaico portuguesas e de prados húmidos seminaturais de herbas altas, con así mesmo fauna e flora salvaxe de interese e mesmo endémica a nivel ibérico.

O seu bosque de ribeira está composto pola asociación do ameneiro e do salgueiro acompañado da grande presenza así mesmo da abelaneira e a máis escasa do bidueiro. É de destacar tamén a grande presenza do carballo, con exemplares de grande envergadura e que chega a formar pequenas carballeiras nas partes máis alonxadas e naturalizadas da ribeira fluvial. Por outra banda a estas especies se lle engade a presenza de plantacións e/ou formacións espontáneas de castiñeiros, cun claro vencello histórico na zona a través dos fitónimos O Souto ou As Castiñáns, e en especial de nogueiras, que chegan a conformar en algúns tramos o propio bosque de ribeira preto do leito fluvial.

Posúe tamén un rico sotobosque coa presenza de loureiros, sabugueiros e especies de lianas ou enredadeiras como as uvas de can, as corregolas, as hedras ou o lúpulo. É tamén abondante a presenza de especies herbosas de zonas húmidas como anxélicas, caliborcias, pementeiras, eupatorios, labazas, lampazos, salgueiriños, …, de xuncos e espadanas na partes máis brañentas e a de pteridófitas como os fentos femia, macho, do peite, lingua de cervo e cabriña, entre outras especies, como así mesmo tamén de liques, brións e fungos, mostra da excelente cualidade de humidade ambiental e atmosférica.

Nas zonas de prados destaca así mesmo a presenza das vimbieiras, plantadas polo uso posterior das súas ramas como amarradeiras nos cultivos. E nalgunhas zonas tamén de especies froiteiras como en especial as maceiras.

Entre a fauna é salientable a presenza de invertebrados como os cabaliños do demo e as libélulas ou as bolboretas, con moitas especies pechando o seu ciclo anual de adultas por esta época, e entre a vertebrada a dos anfibios, con especies endémicas ibéricas como por exemplo a ra patilonga ou o sapiño pinto. Tamén e de salientar a presenza das aves que desde as máis pequenas como a carriza, o paporrubio, as papuxas ou os ferreiriños, a outras medianas como os merlos, os tordos, os petos, as pegas ou os pombos, ás insectívoras e rurais anduriñas, rematando a súa estancia estival, ata as rapaces como o miñato ou o gabián sen esquecer as que están nesta fase do ano de paso migratorio como por exemplo os tamén insectívoros papamoscas. Entre as especies nocturnas destacan distintas especies de morcegos, de mamíferos e micromamíferos máis aves como poden ser a curuxa ou a avelaiona.

Ao redor das ribeiras e, a nivel agropecuario, destaca a presenza dun mosaico de leiras adicadas ao cultivo de cereais como o millo groso, produtos da horta e por outra banda e en especial nas zonas máis solleiras, do viñedo que, nesta zona do Morrazo e máis concretamente na parroquia de Cela, tén como emblema a variedade local da uva tintafemia.

No seu conxunto -bosque de ribeira, prados e área agropecuaria- representa un territorio de val de grande valor ambiental e paisaxístico, agrandado pola súa confluencia coa ría de Pontevedra, con extraordinarias estampas desde as zonas máis altas, en Antepazo e sobre todo no Río e no Burgo, con amplas panorámicas que van desde a enseada de Bueu ata os montes costeiros da Cova e Sobareiro máis a Illa do Santo ao seu carón, na outra marxe o litoral e os montes da península do Salnés desde O Castrove ata a Punta do Cabicastro, máis ao lonxe e trala ría de Arousa os altos cumes do Barbanza coa Curota no máis alto, e finalmente as Illas Ons, na entrada da ría, máis Sálvora, pertencentes ao PNMT das Illas Atlánticas.

A nivel cultural destaca a nivel etnográfico pola presenza na súa contorna de fontes, lavadoiros, levadas de auga, pontellas e en especial polo ao redor de vinte muíños hidráulicos existentes ao longo do rego. Hainos de cubo e de canle, de tellado a unha e a dúas augas, con inscripcións, con unha e dúas moas, algúns reconstruídos sobre outros anteriores e a maioría son de herdeiros, ou sexa de xestión mancomunada por grupos da veciñanza, que se repartían as labores da súa xestión, reparación e sobre todo das horas de moenda, formalmente escriturado en actas notariais e onde as horas íanse herdando xeración tras xeración, feito que se levou a cabo desde mediados do século XVII ata mediados do século pasado, coincidindo coa entrada e o auxe das plantacións cerealísticas do millo groso, importado anteriormente de América, e a economía do autoabastecemento.

Tamén destaca a cantidade de edificacións en pedra de vivendas, alpendres, valos e en especial dos hórreos, con distinta tipoloxía e algúns coa figura do reloxo de sol riba do tellado, en lugares como Antepazo, O Río, O Burgo ou A Torre, feito directamente relacionado coa actividade rural e agraria na proximidade a costa da fertilidade das terras das ribeiras e do ciclo da auga procedente do rego e a súa espallada rede hidrolóxica. O Burgo edifícouse na parte alta da parroquia como poboación pequena a continuación do Igrexario. Antepazo é outra pequena poboación que como di o nome está nunha situación xeográfica anterior á existencia dun pazo ou casa señorial. Esta casa señorial é a que da nome ao seguinte núcleo de poboación da Torre, por debaixo do Igrexario e onde no medievo, polo século XV, xa existía unha torre ou casa solariega, coñecida naquel momento pola familia dos Soutomaior e Charino como a Casa de Cela e os seus restos están catalogados na actualidade como o xacemento arqueolóxico da Torre Vella. Na proximidade existe na actualidade a edificación coñecida como a Casa dos Freire, con escudos do Santo Oficio, mostra do poderío civil, económico e eclesiástico que estas familias señoriais e fidalgas tiveron e someteron sobre a veciñanza desde o medievo e sobre todo durante toda a Idade Moderna.

As principais afeccións nas últimas décadas ás ribeiras do rego do Barranco do Inferno foron a eucaliptización, a invasión das falsas acacias e outras especies invasoras como a tradescantia, a tritonia ou as canas índicas e de bambú, a utilización de biocidas, as verteduras de lixo e de entullos, de augas residuais, a artificialización das ribeiras e do propio leito fluvial, a canalización do tramo final, o urbanismo incontrolado, a instalación de torretas e cableados aéreos de tensión eléctrica, a corta indiscriminada do arborado de ribeira e o abandono e degradación do patrimonio cultural e etnográfico, en especial dos muíños de auga.

Para a Plataforma en Defensa dos Montes do Morrazo as ribeiras do rego do Barranco do Inferno, dada a súa importancia a nivel paisaxístico, ambiental e cultural e como corredor natural e ecolóxico, deberían ter a catalogación de Espazo Natural de Interese Local (ENIL), xunto coas ribeiras do outro rego de importancia da parroquia, o rego da Pena, procedendo á conservación e á recuperación así como á posta en valor dos seus valores, incluídos os sociais e económicos derivados das actividades tradicionais e agropecuarias consonte cos culturais e ambientais.

A lei do patrimonio natural e da biodiversidade: A lei do engano.

A recente aprobación a nivel autonómico por parte da Xunta da Lei 5/2019 de Patrimonio Natural e da Biodiversidade de Galiza, é para a Plataforma en Defensa dos Montes do Morrazo un verdadeiro engano xa que só é aplicable ao escaso 4 % do territorio morracense integrado na Rede Galega de Espazos Naturais Protexidos -Cabo Udra, Costa da Vela e Enseada de San Simón- e polo tanto ao redor dun 96%, a ampla maioría da península do Morrazo, queda fóra do seu ámbito de actuación malia ter varios espazos máis de importancia, con hábitats naturais de interese comunitario (carballeiras galaico portuguesas, breixeira seca europea, vexetación pioneira na rocha silícea, …) e mesmo prioritario (bosques aluviais da Europa atemperada, breixeira húmida atlántica, turbeiras altas activas,…) e fauna e flora salvaxe, con grande biodiversidade, endemismos ibéricos e especies vulnerables e en perigo de extinción.

A Plataforma en Defensa dos Montes do Morrazo salienta que esta Lei 5/2019 de Patrimonio Natural e da Biodiversidade de Galiza substitúe a Lei 9/2001 de Conservación da Natureza que, ao contrario do que di o texto da nova lei na súa exposición de motivos, nin salvagardou os valores intrínsecos dos espazos naturais declarados como protexidos nin mantivo nun bo estado a biodiversidade presente en Galiza, xa que esa lei anterior deixou fóra precisamente do seu ámbito de actuación a maioría do territorio galego e polo tanto tamén do Morrazo, ao non constar a ampla maioría del dentro dalgunha das figuras de espazo natural protexido -Reserva Natural, Parque Nacional, Parque Natural, Monumento Natural, Humidal Protexido, Paisaxe Protexida, Zona de Especial Protección dos Valores Naturais, Rede Natura, ENIL e EPIN-, cuestión que volta repetirse agora coa nova lei.

Por outra banda, esta nova lei non deixa de ser un documento de cumpridos que chega a destempo e, por engadido, de complicado cumprimento, pois na realidade está subordinado aos intereses económicos por riba dos propiamente ambientais, tal e como dá a entender en moitas das pasaxes do seu ditado.

As máis notorias desas subordinacións son con respecto á Lei 20/2013 de garantía da unidade de mercado a nivel estatal e en especial e pola porta oculta á Lei de Fomento da Implantación das Iniciativas Empresariais en Galiza, aprobada pola propia Xunta a nivel autonómico en outubro de 2017 e bautizada a nivel social como a Lei da Depredación, baseada na axilización da tramitación favorable aos intereses económicos e industriais, en especial dos forestais, mineiros e enerxéticos e que fai que a Lei 5/2019 de Patrimonio Natural e da Biodiversidade de Galiza sexa dunha moi restrinxida aplicación no territorio galego, que na actualidade non sobrepasa o 12% do seu territorio ambientalmente protexido, moi por debaixo da media estatal (27,2%), da que está ao rabo.

A Plataforma en Defensa dos Montes do Morrazo xunto con outras asociacións ambientalistas realizou suxerencias ao anteproxecto desta Lei 5/2019 de Patrimonio Natural e da Biodiversidade de Galiza en marzo de 2017, nas que solicitou a necesidade da ampliación dos espazos naturais protexidos en Galiza a través da declaración de espazo natural protexido, baixo a figura que sexa máis apropiada, para os 126 espazos naturais comprendidos no Rexistro Xeral de Espazos Naturais de Galiza de 1991, onde no Morrazo estaban integrados os espazos naturais dos Montes do Morrazo, Coto Redondo, Carballeira de Coiro, Punta Udra, Barra-Cabo Home e Mar de San Simón, ou a ampliación dos espazos naturais da Rede Natura, onde no Morrazo estaba a creación dun novo LIC e posteriormente ZEC a nome de Montes e Carballeiras do Morrazo.

Solicitábase tamén a necesidade de declaración de espazo natural protexido, baixo a figura que sexa máis apropiada, para todos os lugares e espazos de Galiza clasificados pola Lei do Solo como Solo Rústico de Especial Protección -de espazos naturais, de augas, de costas, agropecuaria, forestal e patrimonial- recollidos nas Normas Subsidiarias municipais ou nos PXOM dos concellos pola súa valiosa achega á biodiversidade, á paisaxe, como corredores ecolóxicos, e á cultura a través da etnografía e a arqueoloxía e o rural, susceptibles ademais de recuperación.

E solicitábase a investigación, inventariado e declaración de espazo natural protexido a nivel específico para os corredores ecolóxicos existentes en Galiza.

Considerábamos que, dado o valor ambiental do territorio galego -Galiza alberga unha media de 17,4 tipos de hábitats de interese comunitario por cada 100 km2, dos que unha alta proporción son prioritarios, sendo máis do dobre da media estatal, que se sitúa en 8,3 hábitats/100 km2-, a superficie dos espazos naturais protexidos en Galiza debería superar a media estatal e, acadar alomenos un terzo (33,33%) da súa superficie continental e unha superficie parella para os espazos mariños baixo competencia galega e estatal. Unhas porcentaxes análogas a aplicar na contorna natural da península do Morrazo.

A realidade é que a Xunta de Galiza non foi quen de ter en conta até a actualidade esa necesaria ampliación da Rede Natura e, por engadido, en agosto de 2018, coa aprobación do Plan Básico Autonómico, eliminou de facto a lista de espazos integrados no Rexistro Xeral de Espazos Naturais de Galiza de 1991, regulados ata daquela polas Normas Complementarias e Subsidiarias de Planeamento Provinciais.

Xa non falemos do solo rústico de especial protección, sometido aos continuados modificados e simplificación da propia Lei do Solo, onde, no entanto da susceptibilidade da recuperación dos seus variados e intrínsecos valores ambientais, paisaxísticos e culturais, estase a favorecer, polo contrario, unha maior especulación e ameaza de destrución.

E con respecto da protección dos corredores ecolóxicos existentes, pouco ou nada podemos esperar, cunha rede de espazos naturais protexidos cunha superficie moi reducida e espallada, sen apenas conexión física e biolóxica.

Polo tanto só podemos catalogar a aprobación desta nova lei como de feito tristemente anecdótico xa que vai concentrar unha vez máis os recursos lexislativos, económicos e materiais na pretendida protección dunha reducida superficie do territorio galego a costa da desprotección e degradación do resto da ampla maioría e a acentuación da perda de biodiversidade a través da forestalización, o urbanismo e a industrialización sen máis control que a competitividade e o libre mercado, acompañado dos máis que notorios efectos do quecemento global das temperaturas e da mudanza climática a nivel planetario, dentro dun modelo antropocéntrico, desenvolvementista e insustentable.

Comunicado conxunto contra a corta a matarrasa no Monte Pornedo

A Asociación Monte Pituco e a Plataforma en Defensa dos Montes do Morrazo -co apoio da Asociación pola Defensa da Ría (APDR) de Pontevedra e do colectivo Vaipolorío- queren manifestar publicamente o seu rexeitamento á corta a matarrasa de arborado que está a ser realizada no Monte Pornedo promovida pola Comunidade de Montes de San Xián, no concello de Marín.

Malia que a dita corta teña a autorización da Xunta de Galicia non lle vemos xustificación posible polo grave impacto paisaxístico e ambiental que provoca este modelo de corta abusiva de árbores e que c unha forte alteración da paisaxe, erosión do terreo, risco de propagación de incendio forestal pola gran cantidade de biomasa depositada no solo e futurible risco potencial de desprendemento de terras e sedimentación dos leitos fluviais por chuvias torrenciais, ademais das afeccións correspondentes á fauna e á flora salvaxe.

Informes independentes e de recoñecida valía científica recomendan prohibir terminantemente este tipo de cortas masivas, prevalecendo sempre as cortas por clareo e -de ser imprescindible realizar a matarrasa- que non supere as tres ou catro hectáreas, respectando as curvas de nivel. A área afectada pola corta, superior ás 30 hectáreas e que na súa maioría estaba arborada con piñeiro do país (Pinus pinaster), está en terreos en forte pendente, ao carón da ribeira alta do rego das Presas, afluente do rego da Mouta.

Ademais a zona cortada coincide en gran parte co espazo que fora proposto como parque industrial polo Concello de Marín no seu PXOM, incluído no Plan Sectorial de Ordenación de Áreas Empresariais pola Xunta de Galicia; un proxecto que o Tribunal Superior de Xustiza de Galicia declarou nulo en senllas sentenzas firmes e irrevogables nos anos 2017 e 2018 polos graves e irreversibles impactos ambientais no lugar onde se pretendía desenvolver.

Antes da súa clasificación como solo urbanizable industrial, esta área estaba integrada dentro do Espazo Natural dos Montes do Morrazo segundo as antigas Normas Complementarias e Subsidiarias de Planeamento Urbanístico da provincia de Pontevedra, aprobadas en xaneiro de 1990 pola Consellería de Ordenación do Territorio e Obras Públicas. Atendía esta clasificación aos valores medioambientais, ecolóxicos, biolóxicos, botánicos, paisaxísticos, científicos, educativos e recreativos deste espazo, que debía preservarse para a súa protección ou mellora, abranguendo máis de 3.000 hectáreas entre os concellos de Marín, Vilaboa e Moaña.

Na actualidade, e despois de que o TSXG declarase nulo o parque empresarial proxectado, esta área de 331.999,22 metros cadrados debería revertir e clasificarse como solo rústico de especial protección de espazos naturais, tal e como están clasificados os terreos ao seu redor no propio PXOM marinense, coincidindo coa distribución a nivel parroquial e municipal do antigo Espazo Natural dos Montes do Morrazo.

A Asociación Monte Pituco vén reclamando insistentemente o cumprimento da sentenza perante o Concello de Marín, que parece non ter esta obriga entre as súas prioridades mentres a zona é agora obxecto de agresións e impactos como os acaecidos trala corta a matarrasa.

Por outra banda, salientamos que hai varios concellos galegos que nas súas ordenanzas municipais -e simplemente co solo rústico de especial protección forestal- prohiben tallantemente a corta a matarrasa de arborado, caso que desgrazadamente non sucede co concello de Marín.

A Asociación Monte Pituco, a Plataforma en Defensa dos Montes do Morrazo, a APDR e Vaipolorío, ademais de esixirlle ao Concello de Marín esa reclasificación de protección rústica como espazo natural para os terreos afectados polo fallido parque empresarial no monte Pornedo, tamén lle reclaman á Comunidade de Montes de San Xián unha nova planificación forestal do seu monte mancomunado máis respectuoso cos seus valores ambientais e culturais, baseado na potenciación da biodiversidade, na multifuncionalidade dos recursos naturais e forestais -non só da madeira- e na súa posta en valor xunto co importante e variado patrimonio cultural e arqueolóxico existente, que se atopa nun preocupante estado de conservación.

Para comezar, a Comunidade de Montes de San Xián debería repoboar a área afectada pola corta a matarrasa no Pornedo -nun mínimo do 30% da superficie- con frondosas caducifolias autóctonas, respectar a biodiversidade existente na ribeira do rego das Presas, dotar dunha franxa mínima de 25 metros sen arborado arredor da área de protección integral de petróglifos e deixar zonas abertas de matogueira onde xa existían antano para o uso agroforestal, en vez de realizar un monocultivo de piñeiro tal e como pretende; un modelo que vai en contra da biodiversidade, que empobrece o solo e que potencia o risco de incendios ao ser o piñeiro unha especie altamente propagadora dos lumes forestais, tendo en conta ademais que na proximidade existen plantacións do alóctono, invasor e pirófito eucalipto.

 

Autovía do Morrazo: a consolidación dun modelo de transporte insustentable

Para a Plataforma en Defensa dos Montes do Morrazo a posta en funcionamento da autovía do Morrazo supón o punto final a un desbaldimento de grande cantidade de diñeiro público para unha obra cun elevado e irreversible impacto ambiental e paisaxístico no territorio e que representa ao mesmo tempo unha involución no modelo de transporte, con seria repercusión para a sustentabilidade da mobilidade viaria morracense no futuro a curto e medio prazo.

Os estudos a nivel estatal e internacional constataron nas últimas décadas que canto maiores sexan as estradas, máis aumenta a probabilidade de colapsos e mesmo da accidentabilidade polo efecto chamada e incremento do parque automobilístico. Isto, dentro dun efecto funil, provoca ao final unha maior saturación das estradas da rede primaria e secundaria onde desembocan, onde ademais se adoitan a concentrar en moitos dos seus tramos os atascos e tamén a siniestralidade. Os efectos, en especial nos meses do verán coa chegada masiva de bañistas e turistas, xa se cumpriron pouco despois da posta en funcionamento do corredor de alta capacidade e agora vanse agravar co seu desdobramento en autovía.

Para a Plataforma é dunha total incongruencia darlle maior incentivo ao uso do automóbil privado a sabendas da súa científicamente demostrada influencia no incremento do quecemento global, na mudanza climática no planeta e na afección á saúde humana.

Ese modelo de transporte é, por engadido, incompatible co fomento do transporte colectivo, da bici e o peonil. Así os altos custes da construción da autovía van pesar como unha lousa nos investimentos futuros nestas alternativas de maior sustentabilidade así como na necesaria mellora e vertebración integral da rede viaria comarcal, reducíndose a contados, espallados e inconexos proxectos a nivel parroquial ou municipal, como de feito xa está sucedendo.

Por outra banda tampouco se debe esquecer que detrás da construción da autovía está tamén o efecto chamada á especulación urbanística, representada na desfasada cantidade de vivendas e de parcelas industriais planificadas nos distintos concellos morracenses nos últimos anos, á espera dunha nova burbulla inmobiliaria en tempos dunha enganosa mellora económica camiño dunha nova, cíclica e sistemática recesión.

O proxecto do desdobramento do corredor de alta capacidade na autovía do Morrazo supuso grandes desmontes, recheos e noiros en fortes desniveis, perda de capa vexetal e afección da freática, verteduras e sedimentación con terras e áridos dos leitos fluviais e da ría na súa desembocadura, grande mortandade de fauna salvaxe e con toda a probabilidade espallará por todo o seu trazado especies alóctonas e invasoras de rápido crecemento utilizadas como fixadoras dos noiros ou como pantalla vexetal, a maiores do xa provocado anteriormente pola construción do propio corredor de alta capacidade.

Por outra banda a Plataforma en Defensa dos Montes do Morrazo salienta que a estrutura do asentamento arqueolóxico do Castro de Montealegre non se salvou grazas ao cambio de trazado da autovía senón que supuso un novo impacto coa ampliación do túnel construído anteriormente polo corredor dentro da súa área de protección integral, incumprindo unha vez máis a Declaración de Impacto Ambiental do ano 2001 que ditaba que o trazado tiña que ser proxectado cara ao norte para salvar o conxunto do xacemento. A súa posta en valor e musealización será realizada a costa da destrución de parte da súa estrutura e o investimento na súa execución suporá, con toda a probabilidade, unha concentración de recursos dentro das escasas intervencións da Xunta de Galiza na protección do variado e importante patrimonio cultural morracense, deixando o restante máis orfo e abandoado.

O petróglifo da Devesa do Rei: O símbolo da destrución do patrimonio cultural do Morrazo.

O Colectivo Ecoloxista Luita Verde cualifica de auténtico lavado de cara a proposta da Xunta de Galicia de obrigar a UTE de empresas adxudicatarias do terceiro subtramo de desdobramento do corredor de alta capacidade, xunto coa colaboración do concello de Moaña, da recuperación e posta en valor dos restos do petróglifo da Devesa do Rei, presentes na proximidade da rotonda de entrada na dita estrada, na parroquia de Meira.

Luita Verde salienta que a propia Xunta de Galicia foi a principal responsable da destrución do dito petróglifo como promotora e con fondos públicos da construción do corredor de alta capacidade do Morrazo, onde no ano 2003 decidiu trasladar o petróglifo da súa privilexiada ubicación orixinal, ao carón do xacemento castrexo do alto das Cidades e riba do val do río da Fraga, e coa mala praxe de aceptar barrenar a rocha, o que por engadido produciu a súa fractura e a de grande parte dos gravados en moitos fragmentos, deixándoos fóra da súa ubicación orixinal e xa de moi difícil ou imposible interpretación, onde á parte do impacto a nivel cultural tamén o foi a nivel ambiental e paisaxístico.

Despois tampouco foi quen de vixiar e mesmo ditar un espazo alternativo digno para o depósito e posta en valor dos restos minimamente interpretables, quedando posteriormente enterrados debaixo dun recheo ilegal realizado pola empresa de excavacións Excongal SL, feito denunciado no ano 2008 por este colectivo ecoloxista Luita Verde ante a Dirección Xeral de Patrimonio.

A realidade é que, despois de recuperar os restos sepultados do petróglifo, tampouco estes son de moita utilidade xa que moi pouco queda dos gravados reticulados prehistóricos alí presentes, no seu momento de exclusiva presenza en toda a contorna da península do Morrazo, catalogados Ben de Interese Cultural de Galicia e adscritos culturalmente na Idade do Bronce, con máis de 4.000 anos de existencia.

Luita Verde denuncia que ao final a Xunta de Galicia pretende encubrir a súa propia responsabilidade tras das empresas adxudicatarias das obras da autovía e do Concello de Moaña, coa colocación de dous bloques de rocha sen apenas gravados e un panel informativo virtual cando a verdadeira realidade é que a través do impacto sufrido polo petróglifo da Devesa do Rei, estase a memorar un dos principais símbolos da destrución do patrimonio cultural morracense a costa da construcción do corredor de alta capacidade do Morrazo, onde ademais do petróglifo da Devesa do Rei houbo outros 13 xacementos máis que van desde o neolítico ata o medievo e a idade moderna, que sufriron impacto crítico e severo, ou sexa afección directa e destrución, e ao redor doutra vintena, que sufriron impacto na súa contorna na proximidade.

Por outra banda, con esta acción e a escasas datas da finalización das obras de desdobramento do corredor de alta capacidade en autovía, a Xunta de Galicia pretende dar a entender mediáticamente á cidadanía que aposta polo patrimonio cultural cando a triste realidade é que por un lado o agrede e polo outro apenas invirte nel.

Para Luita Verde sería máis produtivo e coherente que a Xunta de Galicia colaborara e invertira na recuperación e posta en valor do amplo e variado patrimonio cultural e arqueolóxico que aínda atesoura a parroquia moañesa de Meira, en especial de petróglifos, do que boa parte del está abandonado e así mesmo afectado desde hai anos por distintos motivos -urbanísticos, plantacións forestais, verteduras incontroladas, tránsito motorizado, etc.-.

Ao tanto hai que salientar que outro dos xacementos arqueolóxicos afectados e de xeito crítico e severo polas obras do corredor de alta capacidade do Morrazo, o petróglifo do Viveiro, con gravados de posible funcionalidade de muíño rupestre, xace fóra da súa ubicación orixinal abandonado á beira dunha pista forestal na inmediación do propio corredor de alta capacidade. Ou o de Pozo Garrido, afectado na súa contorna pola construcción do propio corredor e polas verteduras ilegais de terras e entullos por parte da empresa Excongal SL, denunciado así mesmo por Luita Verde no seu momento ante a Dirección Xeral de Patrimonio Cultural, e que na actualidade boa parte dos seus gravados xeométricos, zoomorfos e cruciformes están case ocultos baixo a vexetación invasora e mesmo pirófita existente ao seu carón.

Por non falar de proxectos fallidos e de non hai tanto de posta en valor do patrimonio ao longo do monte veciñal desta parroquia moañesa.

Por outra parte Luita Verde quere manifestar a súa denuncia con respecto ao incumprimento da posta en valor dictada tamén no seu momento pola Xunta de Galicia en relación coas das pedras cos gravados do petróglifo de Gondarán esnaquizadas tamén por barrenado na parroquia canguesa de Coiro coas obras de construcción do corredor de alta capacidade do Morrazo e que xacen desde o 2003 na parte exterior e axardinada da escola obradoiro municipal da Rúa, mentras non se atopa o lugar máis adecuado.

Malia que Luita Verde denunciou varias veces ao longo da pasada década ante a Dirección Xeral de Patrimonio ese incumprimento e do inconvinte do lugar no que se depositaron, feito que puido comprobar in situ unha arqueóloga do servizo provincial da Consellería de Cultura, ou mesmo da afección que supoñía a utilización da súa contorna en anos posteriores como vertedura de resíduos por parte da brigada de obras e servizos municipal, os bloques de pedras cos gravados, a maioría coviñas, na actualidade seguen depositados no mesmo lugar.

Na proximidade, no Monte do Prado, e á beira do corredor aínda existe parte do xacemento arqueolóxico do petróglifo de Gondarán que se librou da súa destrución, con varias rochas con gravados intactos, con terreos expropiados e fronte ao que deberían ser depositadas as pedras cos gravados fracturadas e desplazadas no seu momento pola construcción da estrada xunto coa mellora ambiental e paisaxística da contorna, na ribeira do rego Saíñas.