A PDMM presenta alegacións á 1ª revisión do Plan Forestal de Galiza

A Plataforma en Defensa dos Montes do Morrazo presentou no rexistro as alegacións dirixidas á Dirección Xeral do Ordenación Forestal da Consellería de Medio Rural nas que se solicita a retirada da proposta da 1ª Revisión do Plan Forestal de Galiza.

Así mesmo solicitoulle a elaboración dun novo Plan Forestal de Galiza que, fóra do monopolio empresarial do sector da madeira, pasteiro e enerxético, parta da efectiva participación social, da multifuncionalidade de recursos dos nosos montes, de iniciativas e dun mercado a nivel local baseado na proximidade e con proxectos a pequena escala sustentables a nivel social, económico, ambiental e enerxético.

Que contemple a redución progresiva e efectiva dos monocultivos, en especial do ecucalipto e a súa substitución por plantacións de frondosas caducifolias autóctonas, para fomentar a biodiversidade, fornecendo o mercado de madeiras valorizadas e potenciar a súa función aplacadora dos lumes.

A erradicación efectiva de especies invasoras e recuperación do medio con recursos humanos remunerado que vaia máis alá do voluntariado e das actuacións esporádicas actuais.

A ordenación dos recursos forestais e a súa adaptación á necesidade de ampliación da Rede Galega de Espazos Naturais Protexidos e da Rede Natura, segundo as Directivas Hábitats (92/43/CEE) e Aves (2009/147/CE) e dos distintos Tratados a nivel internacional (RAMSAR, Berna…) e Catálogos de Especies Ameazadas da UICN, estatal e autonómico.

As alegacións entregadas estaban baseadas nos seguintes puntos:

• O Plan Forestal de Galiza (PFG), aprobado no ano 1992, fracasou na ordenación da foresta como recurso e na realidade significou o espallamento sen control dos monocultivos, en especial do eucalipto e na franxa litoral, ao duplicar este na actualidade a superficie de 245.000 has. que tiña oficialmente prevista até o ano 2032. A súa 1ª revisión, dentro dun marcado carácter produtivo e forestalista, pretende agora consolidar esa superficie de máis de 500.000 has. de eucalipto, suma de masas puras e mixtas, e mesmo ampliala con 25.000 has. coa especie E. nitens, pregándose unha vez máis aos intereses económicos impostos polas grandes empresas do sector madeireiro, pasteiro e enerxético, en especial de ENCE e as súas filiais, por riba dunha planificación verdadeiramente sustentable e respetuosa co medio.
• Esta 1ª revisión do PFG ignora que os monocultivos forestais, en especial os de eucalipto, como especie alóctona, invasora e pirófita, e, por engadido, a súa plantación ou espallamento de xeito incontrolado, son un verdadeiro perigo para o medio natural e a biodiversidade. Feito desgraciadamente constatado nos nosos montes desde que na década dos anos sesenta do século pasado, e, co anterior réxime franquista, se instalara a fábrica pasteira de papel na ría de Pontevedra. É dabondo coñecido o relevante impacto dos monocultivos forestais e en especial de eucalipto, que vai desde a uniformización da paisaxe até o empobrecemento do solo, a merma hídrica e a propia perda de biodiversidade, ao que se lle engade as condicións favorables da súa biomasa para a propagación dos lumes forestais.
  Os lumes forestais propagados polas especies pirófitas ademais de incrementar considerablemente o empobrecemento do solo, fanno máis permeable á influencia das chuvias torrenciais e sedimentan e contaminan coas súas cinsas as augas fluviais e por derivación as mariñas das rías. A utilización de herbicidas para o control da vexetación e o de pesticidas para o control das plagas dos monocultivos son outros dos seus impactos negativos ao igual que a mecanización e utilización de maquinaria pesada coa apertura xeralizada de pistas de acceso, afectando o solo, a capa vexetal e mesmo o patrimonio cultural e arqueolóxico.
• O suposto efecto contra os lumes de ter os monocultivos mantidos coa silvicultura, como demanda o sector madeireiro e que vai perfectamente en sintonía con esta 1º revisión do PFG, desmóntase salientando que o clima é moi diverso en Galiza. No Sur, por exemplo, ten unha marcada tendencia á aridez estival, que agora se ve notablemente incrementada pola influencia do quecemento e da mudanza climática. A presenza, a grande escala, de especies pirófitas e inflamables, como eucaliptos e piñeiros, sempre vai ser unha fonte de elevado risco de propagación diante de vagas de lumes, sexan por causa humana ou natural, son cada vez máis intensas e virulentas. En especial cando se xunta a mestura de fortes ventos, altas temperaturas e biomasa propensa a arder como combustible, como sucedeu en agosto de 2006 ou en outubro de 2017.
  Esta 1ª revisión do PFG, aparte de non ter en conta a relevante influencia de eucaliptais e piñeirais na propagación dos lumes e de reducir por conseguinte a súa presenza nos nosos montes como prevención, segue ancorado na estratexia dos medios de extinción que, como pasou nas sucesivas vagas de lumes, comprobouse que non foron quen de solucionar o problema, alén doutras problemáticas colaterais como a privatización dos medios, a prevalencia dos aereos, as carencias de material e recursos humanos ou a falta de coordinación dos últimos anos.
• O suposto beneficio destas plantacións forestais como sumidoiros de CO2 na atmosfera, e que esta 1ª revisión do PFG dá a entender como un potencial para a foresta dos montes galegos, queda moi comprometido pola perda de CO2 a costa do reducido espazo de tempo dos turnos de corta nas especies de rápido crecemento como son os eucaliptos e os piñeiros; pola erosión do solo, como sumidoiro á parte de CO2, nas labouras mecanizadas da plantación e das cortas; pola contribución ao incremento do propio CO2 a costa da propagación dos lumes ao ser boa parte dos monocultivos con especies moi inflamables -piñeiros- ou pirófitas -eucaliptos-; e polo gasto enerxético e con combustibles fósiles pola sistemática utilización de material mecanizado e motorizado, que ademais, aumenta coa exportación do produto forestal a medias e longas distancias, o que incrementa a súa pegada ecolóxica a nivel planetario
• A defensa recurrente que fai en Galiza o lobbie madeireiro-pasteiro-enerxético dos miles de postos directos e indirectos a costa do sector da madeira, vese por outro lado comprometida pola precariedade de economía á que está a ser sometida a maioría da poboación galega propietaria de parcelas forestais que, de xeito subsidiario ou conveniado, ten que negociar cos vaivéns dos prezos e moitas veces á baixa que impoñen as grandes empresas do sector no mercado global. A isto se lle suma o abandono xa secular e a falta de incentivos ao rural, en terras que anteriormente e na súa maioría eran traballadas a nivel agroforestal ou de xeito pecuario, cun marcado carácter minifundista e a singularidade do dereito xermánico do monte comunal.
  A única alternativa que oferta esta 1ª revisión do PFG é a cesión case en exclusiva da xestión forestal dos montes a empresas privadas do sector a través de axudas e bonificacións fiscais, co que as iniciativas locais ou comunais, que ademais non teñen que pasar unicamente polo sector da madeira, quedan abocadas a unha paulatina desaparición, co que iso implica de prexuízo para a propiedade e as comunidades locais, cada vez máis dependentes do capital privado e do fluctuante e discriminatorio mercado global da madeira. Este, ademais, está baseado na súa maioría na súa transformación e a grande escala para pasta de papel, incineración de biomasa para produción de electricidade ou para a exportación, modelos na súa maioría insustentables polo seu grande impacto e pegada ecolóxica a nivel ambiental e enerxético.
• Galiza non pasa dun 12% do seu territorio ambientalmente protexido, o máis baixo de todo o Estado malia que é a terceira Comunidade Autónoma con máis hábitats de interese comunitario a nivel estatal. Fragas, carballeiras, bosques de ribeira e xa non digamos espazos naturais non arborados como a matogueira ou as brañas, con hábitats e fauna e flora salvaxe de interese, teñen sucumbido nas últimas décadas baixo dos monocultivos forestais e das perniciosas metodoloxías que moitas veces iso supón para o propio medio natural a protexer (deforestación, roturado dos terreos, plantación artificializada e con especies arbóreas alóctonas e invasoras, utilización de produtos biocidas,…). Nesta 1ª revisión do PFG limítase practicamente a dicir que a maioría da superficie forestal protexida existente xa está recollida nese ao redor do 12% do territorio acollido na actualidade dentro da Rede Galega de Espazos Naturais Protexidos e na Rede Natura -na península do Morrazo non supera o 5 % do seu territorio terrestre malia ter unha media de hábitats semellante ou mesmo superior á galega sumando montanos, ribeireños e costeiros, e, por engadido, o conxunto de masas de carballeira caducifolia máis importante das Rías Baixas- sen ter en consideración a súa necesaria ampliación.

Advertisements

Roteiro pola protección do monte Formigoso e das ribeiras dos regos da Fraga e Neibó

A Plataforma en Defensa dos Montes do Morrazo organiza o domingo 21 de outubro un roteiro para dar a coñecer a importancia natural, paisaxística e cultural da contorna natural do Monte Formigoso e das ribeiras do nacemento dos regos da Fraga e Neibó, catalogada como solo rústico de especial protección de espazos naturais nas parroquias de Moaña e Meira (Moaña), e Santo Tomé de Piñeiro (Marín), dentro do espazo natural dos Montes do Morrazo, segundo as antigas Normas Subsidarias de Planeamento da provincia de Pontevedra.

O roteiro, segundo deste outono, será circular e sairá ás 10 da mañá desde as instalacións do camping municipal do Beque (Moaña), para chegar ás 14 horas ao mesmo lugar (aquí)

O percorrido transcorrerá por camiños e corredoiras, recollendo partes do sendeiro municipal de curto percorrido do rego da Fraga e do GR-59 do Sendeiro Ecolóxico do Morrazo, polos lugares de Regadantes, Cruz da Maceira, Pouso da Maceira, Monte Formigoso, Outeiro do Gorgullo, Chan de Gagán, Os Lagucheiros, Marco de Gagán, Monte Sobreira, Pouso da Maceira e O Beque.

Para se achegar ao punto de saída, hai que acceder pola estrada EP-1102, á que se accede pola estrada PO-313 á altura do miradoiro da Fraga se se vén desde Marín, e desde a estrada PO-551 á altura dos semáforos de Meira, se se vén desde Moaña. O enlace final está collendo o desvío, en subida, preto da Taberna A de Lino.

Recomendamos que de se achegar en vehículo privado, por ética e polas limitacións do aparcamento, as persoas que asistan utilicen a capacidade máxima do seu vehículo, compartíndoo con outras persoas. Recomendamos tamén traer roupa e calzado de trote axeitados para a época outonal.

• Os lugares de maior interese que visitaremos son:O Monte Formigoso. Un monte con forma ovalada que forma parte dun horst, ou elevación do terreo granítico do terciario, cunha altura máxima de 549 metros sobre o nivel do mar. O Formigoso está situado nunha posición central na península do Morrazo – entre o Faro de Domaio, Coto do Home, Serra Domego e os altos de Outeiro da Carballosa e Outeiro de Campolongo- e acolle a conca do nacemento dos regos da Fraga, Maceiras e Neibó, estes dous últimos afluentes á súa vez do rego Loira. Todo isto converte o Formigoso nunha área de grande valor paisaxístico e ambiental.
  Na actualidade está cuberto por unha densa masa arbórea, onde é salientable a repoboación forestal con piñeiro do país mesturado coa presenza climácica do carballo e outras especies arbustivas como a pereira brava, carrascas e carrascos, o sanguiño ou a xilbarbeira xunto coa vexetación pioneira na rocha silícea con fentos, liques e brións.
• As ribeiras do nacemento do rego da Fraga e do Neibó, que acollen carballeiras termófilas da asociación fitosociolóxica Rusco aculeati-Quercetum roboris subasociación Quercetosum suberis, pertencente a nivel europeo ao hábitat de interese comunitario de carballeiras galaico-portuguesas; os hábitats naturais prioritarios de bosques aluviais da Europa atemperada,breixeiras húmidas atlánticas e chans higroturbosos de tubeiras altas ácidas. Ademais do importante mosaico de carballeiras, cómpre salientar, dentro da etapa serial da sucesión ecolóxica, a grande presenza do bidueiro, que chega a formar biduídos e con exemplares de grande envergadura, e da pereira brava que, en Chan de Gagán, e de xeito arbóreo, chega tamén a formar unha pequena pereda con varios dos exemplares de maior envergadura do Morrazo. Tamén ten moita importancia, tanto cualitativa como cuantitativa, a fauna e flora salvaxe existente con varias especies endémicas e vulnerables ou en perigo de extinción.
• As plantacións con especies frondosas autóctonas -castiñeiros, bidueiros, freixos e cerdeiras- realizadas nas últimas décadas polas comunidades de montes de Moaña, Meira e Piñeiro no Gagán.
• As mámoas megalíticas de Chan de Gagán e de Lagucheiros, cos restos arqueolóxicos dos seus dólmenes funerarios, vestixio da presenza humana por esta zona hai máis de 5.000 anos, e que hai unha década chegaron a formar parte do, ao final inacabado, proxecto de valorización ambiental e cultural da Rota das Mámoas do Morrazo.
• O petróglifo de Outeiro do Gorgullo, no Monte Formigoso, con gravados prehistóricos da Idade do Bronce, coa tipoloxía de coviñas e círculos concéntricos con apéndices. Este petroglifo é un dos petróglifos situados a maior altura da península do Morrazo.
• O petróglifo de novo descubrimento de Lagucheiros, preto das dúas mámoas do mesmo nome, cunhas monumentais coviñas e de adscripción cultural indeterminada.
• Os restos arqueolóxicos dos muros e edificacións entre o Chan de Gagán e Lagucheiros do que foi o Casal de Gagao, de orixe medieval, e aforado como granxa aos monxes do mosteiro de Melón, que, no século XIV, chegaban até aquí coas súas rentas a través da xurisdición da freguesía de Domaio.
• A casa forestal situada en Lagucheiros, na actualidade propiedade da comunidade de montes de Piñeiro, foi residencia no pasado a residencia da gardería forestal, da mesma época das campañas de repoboación forestal realizadas pola Deputación de Pontevedra nos montes do Morrazo nos inicios do século XX.
• As corredoiras empedradas, os marcos de delimitación de parroquias ou concellos – como o Marco de Gagán entre Marín e Moaña-, os muros de pedra dun grande valor civil e etnográfico que existen pola ribeira do rego da Fraga até o Gagán. O seu conxunto constitúe un símbolo do pasado secular, desde o Medievo até a Idade Moderna e Contemporánea, vencellado coas actividades tradicionais extractivas, agroforestais e pecuarias, onde aínda se conservan as fondas marcas deixadas na pedra do pavimento polo paso intensivo dos carros de tracción animal.
• O monólito de Cruz da Maceira, no concello de Marín, que lembra as persoas paseadas e asesinadas no lugar no ano 1936, tras o golpe de estado militar franquista.

As principais afeccións nas últimas décadas para a contorna natural do Monte Formigoso e das ribeiras do nacemento dos regos da Fraga e Neibó, foron os monocultivos forestais, a eucaliptización, a invasión das acacias e doutras especies invasoras e exóticas; as verteduras sen control de terras, lixo e entullos e o abandono do seu patrimonio cultural, arqueolóxico e etnográfico.

As ameazas no futuro son:

• O proxecto urbanístico da construción do parque empresarial da Cruz da Maceira que a Xunta de Galiza incluiu, a nivel supramunicipal, no Plan Sectorial de Ordenación de Áreas Empresariais de Galiza que afecta a unha superficie de 283.200 m² dentro da conca de nacemento do rego da Fraga, con dous cursos fluviais, as súas ribeiras con carballeira, brañas e bosque aluvial, plantacións de frondosas autóctonas, o sendeiro municipal da Fraga e patrimonio civil e etnográfico, entre os lugares de Regadantes, Cruz da Maceira e Pouso da Maceira.
• O proxecto do parque eólico de Pedras Negras, integrado tamén pola Xunta a nivel supramunicipal dentro do concurso eólico aprobado na Resolución do 20 de decembro de 2010 ao abeiro da Orde do 29 de marzo de 2010 para a asignación de 2325 MW de potencia na modalidade de novos parques eólicos en Galicia a través da Área de Desenvolvemento Eólica do Morrazo (ADE), cunha superficie de 1725,11 has., ubicada plenamente dentro do espazo natural dos Montes do Morrazo, coa instalación de 14 aeroxeradores, 17.302 metros lineais de viais entre os de acceso e interiores, 15.702 metros de gabias para instalación de cableado eléctrico e de comunicacións, e unha subestación eléctrica, e que na área do percorrido deste roteiro afecta directamente a contorna do Monte Formigoso e Lagucheiros con senllos aeroxeradores de 119 metros de altura de fuste e de 112 de diámetro de rotor, desterros para explanadas e plataforma de montaxe cunhas dimensións mínimas de 40×60 m. e unhas afeccións de 70×92 m., e viais de acceso dun mínimo de 6 m. de anchura, boa parte deles de nova construción.
• O proxecto de investigación mineira para extracción industrial de granito ornamental que, a nome de Miñán, a Xunta de Galiza a nivel supramunicipal saca a concurso cada 10 anos, dentro dos terreos francos resultantes da declaración de caducidade de dereitos mineiros correspondentes á provincia de Pontevedra, e que afecta dentro das súas cuadrículas mineiras a meirande parte do Monte Gagán até o Faro de Domaio.

A Plataforma en Defensa dos Montes do Morrazo alegou en febreiro de 2013 que se se declarara a non viabilidade ambiental do parque eólico de Pedras Negras, a suspensión da súa tramitación, deixando sen valor nin efecto toda a tramitación realizada ata daquela, obrigando o promotor (Enel Green Power España) a renunciar á implantación deste proxecto de xeración de enerxía eléctrica e a declaración por parte do goberno da Xunta de Galiza da “prevalencia dos valores e do interese social e público do monte veciñal en man común” baseado no disposto na lei 13/1989 que regula os montes veciñais das comunidades de montes afectadas polo proxecto.

Así mesmo solicitoulle unha nova planificación eólica galega que, baseada no principio do decrecemento e o aforro e eficiencia enerxéticas, contemple a repotenciación en parques eólicos xa construídos co complemento da potenciación da enerxía solar fóra de espazos naturais e protexidos a través da autosuficiencia, libre de monopolios empresariais e na proximidade dos núcleos de poboación.

En xuño de 2013 a Plataforma fixo uns comentarios ao Documento de Inicio do procedemento de Avaliación Ambiental Estratéxica do Plan Sectorial de Actividades Extractivas de Galiza nos que lle solicitaba á Xunta de Galiza que mentras non exista esa planificación se paralice a tramitación de novas concesións mineiras e se deixen sen efecto os concursos públicos de permisos de investigación convocados e que se elabore outra planificación baseada nos principios do decrecemento, da proximidade, da reutilización e reciclaxe de materia prima, o uso racional dos recursos existentes fóra de espazos naturais protexidos e por protexer, por exemplo, a totalidade dos integrados no Rexistro Xeral de Espazos Naturais de Galiza creado polo Decreto 82/1989, entre eles os espazos naturais dos Montes do Morrazo e o Carballal de Coiro na península do Morrazo.

En Marzo de 2012 a Plataforma alegou e solicitoulle á Xunta de Galiza a retirada do parque empresarial da Cruz da Maceira, integrado dentro do parque empresarial Marín-Moaña no Plan Sectorial de Ordenación de Áreas Empresariais de Galiza (PSOAEG), dadas as graves e irreversiblesafeccións a terreos con grandes desniveis ao redor dos 400 metros de altitude sobre o nivel do mar, dentro de solo rústico de especial protección de espazos naturais, sendeiros ecolóxicos e sinalizadose áreas de interese ecolóxico con bosque autóctono e de ribeira no nacemento do río da Fraga, lonxanía dos principais núcleos de poboación e infraestruturas viarias e afección da estrada PO-313 Marín-Moaña ao seu paso por varios núcleos rurais, entre outros e amplos motivos. Así mesmo, solicitámoslle que fronte ao criterio do 30% da demanda mínima para desenvolver un polígono, se teña en consideración o deber de encher os polígonos existentes. En decembro de 2017 a Plataforma volveu alegar ao proxecto deste parque na súa modificación dentro do Plan Sectorial de Ordenación de Áreas Empresariais na Comunidade Autónoma de Galiza (PSOAEG e solicitou o informe desfavorábel e a retirada da modificación puntual proposta para o parque empresarial Moaña (Moaña) no dito PSOAEG xa que, malia a redución proposta en superficie para o dito parque até os 283.200 m²actuais, as afeccións seguen a ser basicamente as mesmas.

Por considerármolos uns espazos de alta importancia ambiental e corredor ecolóxico, a Plataforma en Defensa dos Montes do Morrazo solicitoulle en marzo do 2012 á Xunta de Galiza a ampliación da Rede Natura a un novo Lugar de Importancia Comunitaria (LIC) a nome de Carballeiras e Montes do Morrazo, que recollese os espazos naturais dos Montes do Morrazo e Carballal de Coiro, segundo as antigas Normas Subsidiarias de Planeamento da provincia de Pontevedra, máis outros ampliables.

En abril de 2016 a Plataforma solicitoulle á Xunta de Galiza que incluira os espazos naturais dos Montes do Morrazo e Carballal de Coiro como Áreas de Especial Importancia Paisaxística (AEIP) e de Lugar de Especial Interese Paisaxístico (LEIP) para o alto do Monte Formigoso, dentro do Catálogo das Paisaxes de Galiza.

Roteiro pola protección das ribeiras do rego das Gorgadas

A Plataforma en Defensa dos Montes do Morrazo organiza o domingo 23 de setembro un roteiro para dar a coñecer a importancia natural, paisaxística e cultural das ribeiras do rego das Gorgadas, catalogadas como solo rústico de especial protección de augas na parroquia de Ardán, no concello de Marín.

O roteiro, primeiro deste outono, será circular e sairá ás 10 da mañá do adro do Igrexario de Ardán (aquí), para chegar ás 14 horas ao mesmo lugar.

O percorrido transcorrerá por camiños, corredoiras e viais rurais polos lugares de Igrexario, Xuncal, A Gaiba, Cruz de Rolán, Pedra da Pousa, Forno das Arcas, A Mingarella, Cadeliñas, Cruz de Rolán, Os Picotes, Igrexario.

Para se achegar ao punto de saída, hai que acceder pola estrada PO-551 e subir finalmente ao Igrexario á altura do lugar da Teoira.

Recomendamos que de se achegar en vehículo privado, por ética e polas limitacións do aparcamento, as persoas que asistan utilicen a capacidade máxima do seu vehículo, compartíndoo con outras persoas. Recomendamos tamén traer roupa e calzado de trote axeitados para a época outonal.

 

Os lugares de maior interese que visitaremos son:

As ribeiras do rego das Gorgadas, tamén chamado da Gaiba, das Gorgas ou da Golvada, segundo o tramo por onde transcorre. Este rego cuxo hidrónimo está relacionado coas valgadas onde se enchoupa a auga, é a parte do rego Loira que atravesa a parroquia de Ardán até a súa unión co rego Neibó no lugar de Soaxe, no que o propio rego fai de límite coa parroquia de Seixo.

Atesoura unhas das carballeiras mellor conservadas do Morrazo, dentro do hábitat de interese comunitario de carballeiras galaico-portuguesas, e asociado ao hábitat natural prioritario de bosques aluviais da Europa atemperada.

No seu bosque de ribeira, ademais do carballo, do ameneiro e do salgueiro, destaca tamén a grande presenza do castiñeiro e do bidueiro, chegando a formar pequenos soutos e biduídos.

Debaixo da masa arbórea existe ademais un excelente sotobosque arbustivo composto por loureiros, pereiras bravas, estripeiros, sanguiños, sabugueiros, xilbarbeiras, silvas, chuchameles, uvas de can e uces que se complementan coa sobresaínte presenza de fentos, brións, liques e fungos e plantas acuáticas, grazas á extraordinaria humidade ambiental.

No seu nacemento, entre Pedra da Pousa e o monte de San Lourenzo, acolle outro hábitat natural prioritario. O das breixeiras húmidas atlánticas, de asociación entre dúas especies de breixos das brañas, a Erica ciliaris e a Erica tetralix.

Este espazo natural, no seu conxunto, acolle unha ampla diversidade de ecosistemas forestais e ribeireños a protexer pola súa importancia biolóxica mais tamén pola súa extrema fraxilidade. E tamén de especies de fauna e flora salvaxe, entre elas algunhas endémicas do noroeste ibérico e tamén vulnerables como a saramaganta (Chioglossa lusitanica) ou o narciso de ribeira, Narcissus cyclaemineus, e mesmo rarezas montanas de ámbito ribeireño a nivel provincial, sen esquecer outras especies así mesmo vulnerables a nivel europeo como a vacaloura (Lucanus cervus) ou, na proximidade, o morcego rateiro forestal de Bechestein (Myotis bechsteinii). Moitas destas especies, tanto de flora como de fauna, fan ademais a función de bioindicadores da cualidade da atmosfera e das augas.

No ámbito cultural destacan os restos prehistóricos do dolmen e mámoa megalíticos de Forno das Arcas, situados no límite da parroquia de Ardán (Marín) coa de Cela (Bueu), na parte alto da ribeira do rego das Gorgadas e no interior dunha das carballeiras asociadas a súa área de ribeira. Por outra banda, nos últimos tempos e no lugar de Xuncal, estanse descubrindo algunhas pedras con gravados en forma de coviñas de orixe incerta.

 

Cómpre salientar tamén a presenza de ao redor dunha ducia de muíños hidráulicos do século XVIII, cos seus cubos, canles e tornos de condución e distribución de augas procedentes do rego e mesmo tamén para o regadío. Tamén a de antigas corredoiras de conexión entre os varios lugares da parroquia e que atravesan a propia ribeira do rego das Gorgadas desde o Igrexario pola Gaiba até Pastoriza entre antigos muros de pedra.

Destacan tamén os núcleos de Xuncal, Os Picotes ou Igrexario, coa súa igrexa barroca, tamén con orixe no século XVIII, construída enriba dun templo anterior románico, ou a Cruz de Rolán, situada nunha antiga encrucillada preto de Pastoriza. Unha parroquia de eminente estrutura rural e actividade agropecuaria, cun vencello directo e necesario desde tempos remotos coas augas e o aporte de nutrientes do rego das Gorgadas e con excelentes panorámicas das valgadas que o conforman, que baixan desde a impoñente área de monte baixo de Outeiro de Campolongo até a ría de Pontevedra.

As principais afeccións nas últimas décadas para as ribeiras do rego das Gorgadas foron os monocultivos forestais, a eucaliptización, a invasión da acacia e a falsa acacia, as verteduras sen control de augas residuais, de terras, lixo e entullos, o abandono do seu patrimonio cultural e etnográfico e a construción da variante de Marín.

 

As principais ameazas de cara ao futuro para este espazo son a ampliación da variante de Marín no seu tramo baixo e o proxecto do parque empresarial de Marín en Pastoriza que afectaría o seu nacemento.

As ribeiras do rego das Gorgadas son un espazo natural que, dados os seus importantes valores paisaxísticos, ambientais e culturais e como corredor ecolóxico con nacemento no espazo natural dos Montes do Morrazo e desembocadura a través do areeiro dunar de Loira na ría de Pontevedra, debería estar catalogado no futuro como un Espazo Natural de Interese Local (ENIL) xunto coas ribeiras do Neibó, Maceiras e Cachadiñas, como ribeiras do Loira, e proceder a súa recuperación e valorización no concello de Marín.

O Morrazo precisa espazos naturais protexidos

Ribeira do río da Fraga (Montes do Morrazo)

Diante da desprotección ambiental levada a cabo pola administración pública no Morrazo nas últimas décadas, primeiro coa reducida superficie integrada no seu momento na Rede Natura e recentemente coa desparición dos espazos naturais contemplados nas Normas Complementarias e Subsidiarias de Planeamento provinciais, a Plataforma en Defensa dos Montes do Morrazo quere manifestar que, polo contrario, a comarca necesita a curto e medio prazo unha protección real e ambiental dos seus espazos naturais máis significativos e a consecución dunha rede de corredores ecolóxicos protexidos que evite a súa continuada degradación por causas de índole urbanística, forestal e humana e o seu aillamento desde as áreas máis interiores e montanas da península morracense, ao seu enlace coa extensa rede fluvial, e desta coa beira litoral, previa conexión co espazo marítimo no seo das rías.

Para isto necesita a entrada oficial dentro da Rede Galega de Espazos Naturais Protexidos, a través da ampliación da Rede Natura como así llo solicitou esta Plataforma á Xunta de Galiza en marzo do 2012, coa creación dun novo Lugar de Importancia Comunitaria (LIC) que aunara o ámbito territorial dos espazos naturais dos Montes do Morrazo e do Carballal de Coiro segundo as recén derrogadas NN CC e SS de Planeamento provinciais, máis outros ampliables.

Ao mesmo tempo tamén precisa a creación dos correspondentes Espazos Naturais de Interese Local (ENIL) e Espazos Privados de Interese Natural (EPIN) que complementen a protección autonómica coa local e municipal.

Na actualidade os espazos naturais protexidos existentes no Morrazo son:

• As Zonas de Especial Conservación da Rede Natura de Costa da Vela, onde das 1419 Has. totais de territorio protexido, só ao redor das 580 Has. son terrestres, augas mariñas de transición incluídas (esteiros, marismas e lagoas costeiras), sendo o resto plenamente marítimas. Ou sexa, a parte terrestre só é lixeiramente superior ao 30 %, e a maioría dos cantís, dunares, matogueira costeira, piñeirais e eucaliptais.
• Cabo Udra, onde das 623 Has. totais de territorio protexido, só son terrestres ao redor de 195 Has. sendo o resto tamén marítimo. Ou sexa a parte terrestre non chega ao 32 %, a maioría cantís, praias, matogueira costeira, piñeirais e eucaliptais.
• Enseada de San Simón, das 2.218 Has. totais de territorio protexido, só son terrestres ao redor de 72 Has., sendo o resto, a ampla maioría, marítimo. Ou sexa a parte terrestre non chega ao 3%, e a maioría dela corresponde a bosques húmidos, marisma e eucaliptais.

Se temos en conta que a superficie total da península do Morrazo é de aprox. 17.875 Has. e que a suma da superficie terreste protexida polas ZEC dos espazos naturais protexidos de Costa da Vela, Cabo Udra e Enseada de San Simón son ao redor de 847 Has., a porcentaxe total de territorio ambientalmente protexido na actualidade a través da Rede Natura na península morracense fica nun case anecdótico 4,7%. Moi por debaixo da media galega, que anda sobre o 11,98% do territorio. E moito máis por debaixo da media do Estado, que anda sobre o 27,2 %. Ou o que é o mesmo, ao redor do 95% da península do Morrazo carece de ningunha figura de protección estritamente ambiental agás estreitas franxas do borde litoral, separadas entre elas e sen ningún espazo natural protexido de conexión co interior.

Brañas no nacemento do río dos Ladróns (Montes do Morrazo)

Galiza alberga unha media de 17,4 tipos de hábitats de interese comunitario por cada 100 km2, dos que unha alta proporción son hábitats prioritarios. Esta media é máis do dobre ca do conxunto da península ibérica, que se sitúa en 8,3 hábitats/100 km2. Galiza, e dentro dela O Morrazo, é a terceira comunidade do estado en número total de tipos de hábitats de interese comunitario (só por detrás de Cataluña e Andalucía), que non se corresponde coa precaria protección ambiental actual.

A relación de LIC (hoxe ZEC) en Galiza a través da Rede Natura foi considerada insuficiente pola Comisión Europea (Decisións 2004/813/CEE e 2006/613/CE), quen determinou a necesidade de mellorar, no estado español, a representatividade de determinados tipos de hábitats, dos que Galiza e O Morrazo conta cos tipos prioritarios Queirogais húmidos atlánticos de zonas temperadas de Erica ciliaris e E. tetralix (Nat-2000 4020*); Turbeiras altas activas (Nat-2000 7110*), e Bosques aluviais de Alnus glutinosa e Fraxinus excelsior (Nat-2000 91E0*).

Chan higroturboso e breixeira no Outeiro de Campolongo

A meirande parte destes hábitats prioritarios están situados na conca media e alta dos regos da comarca que, na súa maioría -Lameira, Loira, Trasmil, Riomaior, Miñouva, da Freixa, Caiauga, Barranco do Faro, da Fraga, do Inferno, Bouzós, Bispo e Frade-, están integrados ao longo de máis de 4000 Has. dentro dos espazos naturais dos Montes do Morrazo, Coto Redondo e Carballal de Coiro, segundo as NN CC e SS de Planeamento provinciais que hai pouco deixaron de ter vixencia, ao seren eliminadas do listado de espazos naturais do recén aprobado Plan Básico Autonómico. A estes se lle suman outros de importancia como as ribeiras dos regos Orxas (Aldán-Cangas), Nocedo (Beluso-Bueu) ou o Barranco do Inferno (Cela-Bueu) e o chan higroturboso de breixeira e matogueira de Outeiro de Campolongo e Monte Cernello, entre as parroquias de Ardán e Piñeiro, no concello de Marín.

Carballeira no val do río Bouzós (Carballal de Coiro)

A estes hábitats naturais prioritarios hai que lle engadir o hábitat de interese comunitario de Carballeiras galaico-portuguesas con Quercus robur e Quercus pyrenaica (Nat-2000 9230), que no Morrazo e coa asociación do carballo caducifolio atlántico coa perenne e esclerófila sobreira (Quercus suber), representa o cumio da vexetación climax dentro da sucesión ecolóxica, onde o espazo natural máis representativo é o Carballal de Coiro entre os concellos de Moaña, Cangas e Bueu, que polo val do rego Bouzós enlaza cos montes de Ermelo e o monte da Paralaia.

Sobreiral no Monte das Barreiras (Coto Redondo)

O conxunto de masas de carballeira vai máis alá das antigas delimitacións deste espazo, formando un mosaico ou teselas de bosque autóctono que se espalla con certa continuidade polos montes de Meiro e Cela (Bueu) até o val do rego das Gorgadas e Pastoriza, en Ardán e do rego Maceiras por Allariz, en Piñeiro (Marín), e conecta ao mesmo tempo coa parte media e alta do rego da Fraga, do rego Neibó en Chan de Gagán, do rego do Portiño, no monte das Barreiras e do rego da Cova ate o monte das Cavadas, adentrándose e formando ao mesmo tempo un corredor polos espazos naturais dos Montes do Morrazo e Coto Redondo, entre os concellos de Moaña, Marín e Vilaboa.

Todo este conxunto pasa por ter a importancia engadida de representar as masas de carballeira salvaxe de ámbito bioxeográfico atlántico de maior extensión das Rías Baixas.

Breixeira seca no alto do Monte Pornedo (Montes do Morrazo)

Por outra banda, están tamén os hábitats de interese comunitario de breixeiras secas europeas (Nat-2000 4030), os rochedais silíceos con vexetación pioneira do Sedo Scleranthion ou do Sedo albi-Veronicion dillenii (Nat-2000 8230) e as pendentes rochosas silíceas con vexetación casmofítica (Nat-2000 8020), espazos abertos con rochedais e matogueira de grande valor paisaxístico e ambiental, cunha grande e específica biodiversidade, que se reparten por boa parte da xeografía morracense e, xa que logo, polos espazos naturais protexidos polas antigas NN CC e SS de Planeamento provinciais.

Na actualidade só se albiscan pequenas propostas de protección como son a presentada ao Concello de Cangas do ENIL Punta Balea-As Barreiras-Santa Marta polo Grupo de Anelamento Anduriña en asociación coa Comunidade de Montes de Darbo. Unha proposta costeira moi interesante que cómpre apoiar,  mais insuficiente, pois non deixa de ser unha pequena parte do espazo natural Barra-Cabo Home, segundo as derrogadas NN CC e SS de Planeamento provinciais, que xa no seu momento sufriu unha considerable redución da súa superficie protexida coa creación do LIC Costa da Vela.

Por outra banda, está a proposta dun hipotético ENIL que estaría promovido polo Concello de Marín para a contorna da Lagoa de Castiñeiras. Unha proposta, ao noso entender, incorrecta, xa que ese lugar que forma parte do espazo natural de Coto Redondo, solapado á súa vez dentro do dos Montes do Morrazo segundo as NN CC e SS de Planeamento provinciais, non se distingue precisamente polos seus valores naturais, senón polos botánicos como parque forestal creado pola man humana e con especies dos cinco continentes, cun interese recreativo máis que o ambientalmente dito. Por outra parte, non deixa de ser unha tapadeira que esconde a recente descatalogación de Montes do Morrazo e Coto Redondo, onde desaparecen máis de 3000 Has. de terreo protexido, para deixalo ao final en menos de 100, concentradas ao redor da lagoa e nas condicións citadas.

Houbo dúas propostas máis de ENIL presentadas por esta Plataforma ao Concello de Cangas en xullo e agosto do 2015 para os Montes do Hio e a Serra da Madalena, mais quedaron aparcadas ao pretender o concello levalas a pleno sen previa consulta ás partes implicadas.

A Plataforma en Defensa dos Montes do Morrazo xunto con outros colectivos e organizacións galegas suxeriulle xa varias veces á Xunta de Galiza a necesidade de ampliación da Rede Natura, considerando que, dado o valor ambiental do territorio galego, a superficie dos espazos naturais protexidos en Galiza debería superar incluso a media estatal, e acadar polo menos un terzo (33,33 %) da súa superficie terrestre continental e outro tanto aproximado na marítima. O Morrazo desde logo non é menos se se quere ir cara a unha verdadeira sostibilidade con respecto ao medio e por engadido deste como recurso, debidamente ordenado e zonificado.

A Xunta deixa sen protección ambiental a Montes do Morrazo, Coto Redondo e o Carballal de Coiro

Montes do Morrazo

A aprobación e publicación no DOG, o pasado luns 27 de agosto, do Plan Básico Autonómico (PBA) por parte da Xunta de Galiza  consuma a desprotección de numerosos espazos naturais e de miles de hectáreas por todo o territorio galego.

O Decreto 83/2018, do 26 de xullo de 2018, substitúe as Normas Complementarias e Subsidiarias das provincias da Coruña, Ourense, Lugo e Pontevedra do ano 1991, o cal deixa ademais sen ningunha figura de protección os espazos naturais dos Montes do Morrazo, Coto Redondo, Carballal de Coiro e os espazos litorais de Barra-Cabo Home, Punta Udra e Mar de San Simón, catalogados até agora como solo rústico de especial protección de espazos naturais na provincia de Pontevedra.

Nestes espazos mencionados, de máis 4.000 hectáreas de terreo protexido ao longo da península do Morrazo, están integradas boa parte das masas máis importantes de carballeira caducifolia termófila e atlántica das Rías Baixas, espazos húmidos con brañas con breixeira húmida atlántica, turbeiras altas ácidas e bosque aluvial de ribeira, matogueira e breixeira seca europea, e pendentes rochosas e rochedais con vexetación pioneira e casmofítica, conformando varios hábitats de interese comunitario e prioritario e especies de fauna e flora salvaxe incluídas na Directiva Hábitats 92/43/CEE, a nivel europeo.

Coto Redondo

Lugares tan emblemáticos na xeografía morracense que combinan a paisaxe coa xeoloxía e a biodiversidade na contorna das rías de Vigo e Pontevedra como son os altos do Faro de Domaio, Coto do Home, Coto Redondo, Outeiro dos Asubións, Pornedo, Pedrouzos, Castiñeiras, Formigoso, Outeiro da Carballosa, Agudelo, Outeiro da Paralaia ou O Xestoso; Chan de Castiñeiras, Chan da Armada, Chan de Gagán, Chan de Arquiña, Chans de Grixó ou Chans de Ermelo; as Serras de Basil, Domego ou a de Coiro; o monte Gagán, monte das Barreiras e A Pereiriña, monte da Paralaia, monte da Pena ou a Fraga de Coiro; e a conca media-alta dos regos Lameira, Loira, Trasmil, Riomaior, Miñouva, da Freixa, de Caiauga, Barranco do Faro, da Fraga, do Inferno, Bouzós, Bispo e Frade, despois de máis dun cuarto de século desaparecen como espazo natural baixo o amparo da protección provincial e a tutela da Xunta.

E outro tanto lle sucede no litoral a lugares tan significativos como o complexo dunar de Liméns, a costa de Balea e Santa Marta, o espazo costeiro entre as praias de Beluso e Mourisca, o monte do castro da Croa e o monte de Cabalo.

Mar de San Simón

O novo listado de espazos naturais incluído no PBA só recolle os correspondentes á Rede Galega de Espazos Naturais Protexidos (Zona de Especial Protección dos Valores Naturais, Rede Natura 2000 coas ZEPA e ZEC, Parques Naturais, Parque Nacional, Paisaxe Protexida, Monumento Natural, Humidais Protexidos), os Espazos Naturais de Interese Local (ENIL) e Espazos Privados de Interese Natural (EPIN), que non suman en total máis do 12% do territorio galego. A porcentaxe de territorio protexido máis baixa de todo o Estado, onde a media de superficie ambientalmente protexida está xa preto do 30%.

A aprobación deste PBA consuma a crónica dunha morte anunciada desde hai tempo que deixa sen protección boa parte do territorio galego e, xa que logo, en perigo pola acción dos especuladores urbanísticos e os intereses das empresas forestais e enerxéticas.

Esta desprotección comezou a fraguarse a finais dos anos 90 coa creación da Rede Galega de Espazos Naturais Protexidos e do listado de espazos naturais correspondentes á Rede Natura. Daquela a Xunta, malia tomar como referencia o anterior Rexistro Xeral de Espazos Naturais de Galiza e a súa delimitación segundo as NN CC e SS dos Planeamentos provinciais, minguou ao final a superficie protexida ao non integrar dentro da nova Rede grande parte da superficie delimitada anteriormente polas NN CC e SS dos Planeamentos provinciais.

Barra-Cabo Home

Esta diminución afectou principalmente a franxa litoral, na que no Morrazo ao final a maior parte da superficie protexida dentro da Rede Natura correspondeulle ao mar, caso no Morrazo coa creación dos LIC, agora ZEC, da Costa da Vela, Cabo Udra e Enseada de San Simón, ficando o ámbito e extensión da superficie terrestre reducida na súa protección como tiña na normas de planeamento que protexía Barra-Cabo Home, Punta Udra e Mar de San Simón. A isto hai que lle sumar que espazos como os dos Montes do Morrazo, Coto Redondo e Carballal de Coiro, no interior e coa meirande porcentaxe de superficie terrestre a protexer na península morracense, non chegaron ao final a integrarse nesa Rede Natura. Distintos gobernos autonómicos non foron quen de mellorar a situación ata agora e proceder á ampliación dos espazos da Rede Natura desde que en decembro de 2004 a Comisión Europea aprobou os LIC galegos, entre eles os que abranguen o Morrazo, dentro da rexión bioxeográfica atlántica, agás a maquillaxe política da aprobación no 2014 e fóra de prazo do Plan Director da Rede Natura e a conversión dos Lugares de Importancia Comunitaria (LIC) en Zonas de Especial Conservación (ZEC), nos espazos naturais protexidos existentes en Galiza.

Carballal de Coiro

Con todo, mentres estiveron en vigor ata agora as ditas NN CC e SS de Planeamento provinciais, estes espazos -Montes do Morrazo, Coto Redondo e Carballal de Coiro xunto coas partes de Barra-Cabo Home, Punta Udra e Mar de San Simón que non se integraron na Rede Natura- contaron cunha protección como espazos naturais a nivel do solo rústico, e aínda que esa protección quedou no limbo a nivel ambiental coa creación da Rede Galega de Espazos Naturais Protexidos, foi tida en conta na correspondente planificación urbanística dos concellos e mesmo na tramitación de distintos plans sectoriais autonómicos.

Segundo o artigo 28 das derrogadas NN CC e SS de Planeamento provinciais, o solo rústico de especial protección de espazos naturais contemplaba “os terreos que polos seus valores medioambientais, ecolóxicos, biolóxicos, botánicos, paisaxísticos, científicos, educativos ou recreativos deben preservarse para a súa protección ou mellora” e dentro dos usos permitidos establecía que “no ámbito de aplicación desta norma non se autorizará a construción de ningunha clase de edificación, permitíndose a explotación racional dos recursos vinculados ao medio que non atente contra os valores esenciais que se protexen”.

No seu caso e, por imperativo legal, xa só cabe a posibilidade de que segundo ese artigo 28 das mesmas NN CC e SS de Planeamento provinciais, se manteñan vixentes as delimitacións dos espazos naturais ata a redacción dos correspondentes plans municipais que definirán o ámbito e tratamento preciso destes, para a súa ordenación a través dos correspondentes plans especiais.

Punta Udra

No entanto, os concellos de Moaña, Bueu e Marín xa teñen contemplado nos seus correspondentes PXOM, trala súa aprobación definitiva, a delimitación de solo rústico de especial protección de espazos naturais pertencente a cada concello dentro dos espazos naturais dos Montes do Morrazo, Coto Redondo ou do Carballal de Coiro, mais nada se sabe da súa ordenación a través dos correspondentes plans especiais. No caso dos PXOM dos concellos de Vilaboa, en trámite de aprobación definitiva, e especialmente do de Cangas, en fase de aprobación inicial, é toda unha incógnita.

A Plataforma en Defensa dos Montes do Morrazo, xunto con outros colectivos e organizacións galegas, solicitoulle o 18 de setembro de 2017 á Dirección Xeral de Calidade Ambiental da Consellería de Medio Ambiente e Ordenación do Territorio, no trámite de Consultas para a Avaliación Ambiental Estratéxica Ordinaria do propio Plan Básico Autonómico, que tivese en conta a necesidade de incorporar os Espazos Naturais Protexidos polas Normas Complementarias e Subsidiarias de Planeamento provinciais, xa que a existencia da Rede Natura en Galiza é exigua e está mal xestionada, e os solapes de ambas Redes en varios espazos deben considerarse como unha oportunidade para ampliar o ámbito dos espazos e facer efectiva dunha vez, a súa debida protección.

Ao final, visto o acontecido, esta solicitude non foi tida en conta pola Xunta de Galiza ao igual que outras que se realizaron nos últimos anos. Entre elas, a proposta realizada anteriormente por esta Plataforma en marzo do 2012 de ampliación da Rede Natura cara a un novo LIC Montes e Carballeiras do Morrazo que aunara os espazos naturais Montes do Morrazo e Carballal de Coiro, xunto con outros ampliables -Montes de Lourizán, Outeiro de Campolongo-Monte Cernello, Montes de Ardán, Montes de Cela, Serra da Madalena-Monte Borrallido, Montes de Varalonga e Montes do Hio- dentro dunha rede de corredores ecolóxicos que conectase coas rías e cos espazos naturais litorais integrados actualmente na Rede Natura.

Para a Platataforma en Defensa dos Montes do Morrazo esta desprotección autonómica ten unha clara motivación: a de favorecer os intereses forestais e empresariais e a especulación urbanística a nivel industrial dentro dun modelo de desenvolvemento continuista e insustentable de xeito produtivista, globalizador e neoliberal. Un paso máis despois dos dados coa simplificación administrativa dos últimos anos dos distintos gobernos do PP para consolidar proxectos e planificacións supramunicipais – parques empresariais, parques eólicos, proxectos mineiros, eucaliptización…- a través da aprobación da Lei 5/2017 de fomento da implantación de iniciativas empresariais de Galiza, a tramitación actual da revisión do Plan Forestal Autonómico, a prórroga estatal concedida a Ence para a fábrica pasteira de papel ou a tramitación, por engadido, do proxecto dunha macroplanta incineradora de biomasa forestal nos terreos gañados ao mar que ocupa de xeito ilegal e lesivo a fábrica pasteira na ría de Pontevedra.

Proxectos como o parque eólico de Pedras Negras, parques empresariais da Cruz da Maceira e Pastoriza, proxectos mineiros de Miñán e Pedrouzos,…-, planificados no seu momento dentro do solo rústico de especial protección de espazos naturais nos montes do Morrazo, van ter desde agora máis facilidades de levarse adiante ao igual que a consolidación e mesmo aumento dos monocultivos forestais con eucalipto e outras especies de rápido crecemento, co que iso implica de ameaza directa dunha meirande destrución da paisaxe, do territorio e de perda de biodiversidade cara ao futuro despois de décadas de abandono e desregulación.

A PDMM apoia a marcha contra Ence

A Plataforma en Defensa dos Montes do Morrazo apoia un ano máis a Marcha contra Celulosas e a presenza do complexo ENCE-ELNOSA na ría de Pontevedra, convocada pola Asociación pola Defensa da Ría para este sábado 16 de xuño ás 19:30 h. desde as alamedas de Marín e Pontevedra.

Alén dos evidentes efectos negativos que supón a presenza do complexo papeleiro desde hai medio século para o medio natural no lugar que ocupa na ría– ocupación do dominio público marítimo terrestre, da ribeira do mar e contaminación atmosférica, hídrica e mariña-, hai ter en conta tamén como a presenza do complexo tamén afectou os nosos montes, co monocultivo de eucalipto, estreita e directamente ligado coa fabricación da pasta de papel, o que causa a perda de biodiversidade, alteración dos solos, merma hídrica, propagación dos lumes e uniformización e empobrecemento da paisaxe.

Tal e como vimos denunciando desde esta plataforma nos últimos anos, na actualidade, Ence pretende ampliar e consolidar o complexo coa instalación dunha macroplanta de incineración de biomasa de 40 MW de potencia para xerar electricidade. Unha instalación que suporía unha nova e grave agresión ambiental e paisaxística e a consolidación da actividade industrial neste encrave da ría máis ao mesmo tempo do modelo forestal existente até a actualidade nos nosos montes.

Esta nova ameaza sería unha espada de Damocles para a xestión dos nosos montes, xa que pola envergadura e capacidade de tratamento, esta macroplanta estaría ligada á ampliación e expansión polo territorio galego de máis plantacións de eucalipto e mesmo outras especies alóctonas e invasoras, porque é evidente que non vivirá só do resto das cortas, alterando aínda máis, xa que logo, as condicións ambientais e socioeconómicas da comarca de Pontevedra, Marín e contorna morracense na proximidade .

Por outra banda hai que salientar as intencións da revisión actual do plan forestal de Galiza, onde o goberno autonómico do PP deixou unha vez máis a política de ordenación e xestión das masas forestais na man dos intereses do grande lobbie empresarial madeireiro, pasteiro e enerxético que, con ENCE a súa cabeza, pretende así mesmo e en consonancia, consolidar e mesmo ampliar a superficie adicada ao eucaliptal en Galiza.

A cobiza deste lobbie empresarial e forestalista non ten límites e alén de se aproveitar da lacra dos lumes que cada asolan, con maior ou menor virulencia, o territorio galego, tentar vendernos á poboación de xeito oportunista e demagogo as bondades de ter os eucaliptais limpos e coidados, agochando que esta especie ademais de invasora é pirófita, e que o bioclima e a estrutura territorial e socioeconómica non é toda por igual en Galiza.

Por outra parte cómpre non esquecer que xustamente este ano, o 2018, era o ano sinalado, segundo a anterior lei estatal de costas, para que o complexo Ence-Elnosa deixase o seu emprazamento na ría, e que se se mantén é por unha prórroga concedida con nocturnidade e aleivosía polo anterior goberno do PP.

E que, malia agora gobernar a nivel estatal un partido distinto, en principio favorábel ao desmantelamento do complexo da ría, a veciñanza da ría non podemos ficar quedos e quedas e á espera, senón que cómpre mobilizarse para que se derrogue efectivamente a prorroga, se produza a retirada definitiva do complexo industrial da súa ubicación actual e se adopten todas as medidas precisas para a recuperación da marisma, o saneamento integral da ría, a protección e conservación efectiva dos espazos naturais e da súa biodiversidade, e se lexisle en favor da sustentabilidade dos nosos montes, baseado na ordenación efectiva dos seus recursos naturais e forestais e na multifuncionalidade e autosuficiencia dos mesmos, comezando pola substitución progresiva dos monocultivos e do eucalipto por outras especies frondosas autóctonas e a silvicultura.

 

Roteiro pola protección das ribeiras do rego Loira

A Plataforma en Defensa dos Montes do Morrazo organiza o domingo 20 de maio un roteiro para dar a coñecer a importancia natural, paisaxística e cultural das ribeiras do rego Loira, catalogadas como solo rústico de especial protección de augas nas parroquias de Seixo, O Campo e Piñeiro, no concello de Marín.

O roteiro, segundo desta primavera e derradeiro desta temporada, será circular e sairá ás 10 da mañá da Casa da Cultura de Seixo, para chegar ás 14 horas ao mesmo lugar.

O percorrido transcorrerá por camiños, corredoiras, viais rurais e urbanos, coincidindo en tramos co sendeiro municipal do Monte Penizas e co GR-59 do sendeiro ecolóxico do Morrazo, polos lugares de Camiño Vello, Soaxe, rego Loira, A Esperela, Allariz, igrexario de Santo Tomé de Piñeiro, O Coto, O Campo, Camiño da Torre e Casa da Cultura de Seixo.

Para se achegar ao punto de saída, hai que acceder pola estrada PO-551 e á altura do núcleo urbano de Seixo, baixar finalmente pola rúa Ángel Araújo Escribano.

Recomendamos que de se achegar en vehículo privado, por ética e polas limitacións do aparcamento, as persoas que asistan utilicen a capacidade máxima do seu vehículo, compartíndoo con outras persoas. Recomendamos tamén traer roupa e calzado de trote axeitados para a época primaveral.

Os lugares de maior interese que visitaremos son:

O lugar de Soaxe, fitónimo que fai referencia á planta do mesmo nome, onde destaca a presenza de varias edificacións de interese arquitectónico popular e relixioso xunto co lavadoiro á beira do rego Loira, ao seu paso polo lugar.

O rego Loira ten a súa orixe na confluencia de tres regos principais: o rego neibó que nace no monte Gagán; o rego Maceiras que nace na Cruz da Maceira; o rego das Gorgadas no monte de San Lourenzo. Cos seus nacementos dentro do espazo natural dos Montes do Morrazo acolle ademais outros regos de menor entidade como os de Cachadiñas, Cardadeiro, Foxo, Fixón, Gorgullón e do Coto, todos eles exemplos de fitónimos, agrónimos e hidrónimos en referencia directa ou indirectamente coa presenza da auga. O rego Loira que atravesa posteriormente boa parte da zona rústica e agraria do municipio, desemboca finalmente na praia de Loira, razón pola cal, o rego recibe ese nome actualmente. Un orónimo que fai referencia ao abrupto encaixe do rego o terreo na súa parte final cara á ría de Pontevedra.

O Loira é o rego que ten o maior caudal de auga do Morrazo o que lle fai contar cunha extraordinaria biodiversidade. É ademais un hábitat natural prioritario de bosques aluviais da Europa atemperada. A súa densa masa arbórea destaca polos excelentes ameneirais e abeledas, que se complementa coa grande presenza de salgueiros e, en menor medida, de freixos, bidueiros ou álamos negros. Por outra banda, tamén é salientable a grande e cualitativa presenza do carballo e da carballeira.

No seu sotobosque cómpre salientar a presenza de loureiros, estripeiros, pereiras bravas, sabugueiros, xilbarbeiras ou a herba dos pobres. Pola súa extraordinaria humidade ambiental destaca tamén a grande cantidade de fentos, fungos, liques, brións e plantas herbáceas, tanto de ámbito terrestre como acuáticas, con algunhas especies endémicas e vulnerables do noroeste ibérico.

Tamén acubilla unha importante fauna vertebrada e invertebrada terrestre e acuática desde as aves até os mamíferos, réptiles e anfibios e grande cantidade de insectos, con algunhas especies tamén endémicas e vulnerables, agora en plena actividade reprodutiva, de aniñada ou mesmo alimentaria, tras a explosión da floración primaveral.

Ten unha grande importancia etnográfica pola presenza ao seu abeiro de fontes, lavadoiros e pontellas. Mais se hai algo que o fai un lugar especial, son os ao redor de 55 muíños, tanto de cubo como de canle, que se extenden polas súas marxes. Algúns destes muíños son de grande dimensión, con varios pés de moenda e mesmo con formato de vivenda. A estes muíños hai que lle sumar outros 12 na conca do rego das Gorgadas, na parroquia de Ardán. Tamén hai que salientar a presenza de variaspresas e canalizacións para levada da auga e pesqueiras, ao ser o rego, por outra banda, obxecto tradicional de pesca fluvial da troita.

Dada as súas fondas concas, posúe tamén un extraordinario valor paisaxístico, ambiental e agropecuario. As terras do seu arredor conforman un dos mosaicos naturais mellor conservados do Morrazo, onde destacan os prados, o viñedo, as veigas de cultivo e as froiteiras como as cerdeiras, os castiñeiros, as nogueiras, as ameixeiras e en especial as maceiras, onde na parroquia de Piñeiro nas últimas décadas está a realizarse unha laboura de recuperación e valorización das moitas variedades de mazá,incluída unha festa anual de degustación como produto a nivel local . Por outra banda tamén ten importancia a gandeiría, principalmente ovina e caprina xunto coa cabalar.

O núcleo rural e agropecuario de Allariz é unha das zonas con maior visibilidade do val que conforman os regos Maceiras e Neibó, cunhas extraordinarias vistas panorámicas deste val e do espazo natural dos Montes do Morrazo. Desde o monte Formigoso, Coto Redondo, Pedrouzos até o Monte Penizas. Allariz, topónimo de orixe patronímico, conta con bos exemplos de arquitectura popular con vivendas, alpendres, hórreos, fontes,… realizados en pedra e madeira.

A igrexa de Santo Tomé de Piñeiro, de orixe románica entre os séculos XII e XIII, e con engadidos posteriores barrocos e neoclásicos, está asentada enriba dun pequeno asentamento monacal anterior. Recentemente, atopáronse no seu interior unhas pinturas murais ocultas tras o altar do século XV. Situada nun pequeno outeiro e rodeada de zona rural e agropecuaria, posúe unhas excelentes vistas panorámicas da parroquia e do val que conforma a conca do rego Loira, desde Cernello até Seixo, e a ría de Pontevedra.

A pequena igrexa de Santa María do Campo, con orixe tamén nos séculos XII e XIII, e as pinturas murais no seu interior, datadas entre os séculos XV e XVI, pertenceu á Orde de San Xoan de Xerusalén ou de Malta, sendo a súa posesión máis importante e con grande influencia a nivel comarcal no seu momento. A igrexa ten engadidos posteriores de estilo barroco do século XVI e está asentada dentro da zona rural e agropecuaria, en clara referencia a súa orixe toponímica dentro da parroquia máis pequena a nivel municipal.

O Castro de Pidreiras ou das Pedreiras, cun xacemento arqueolóxico datado na Idade do Bronce, situado nun pequeno promontorio fronte á igrexa de Santa María do Campo e lindante co rego Loira, nun espazo rústico de grande valor. Atopáronse uns restos de cerámica castrexa e romana. Á outra beira do rego situase o Pazo da Torre ou Casona de Guimeráns, coa edificación pacega do século XVII á que se lle engade o hórreo, o pombal e o muíño do mesmo nome.

As principais afeccións para as ribeiras do rego Loira nas últimas décadas foron a eucaliptización, os monocultivos forestais, as cortas indiscriminadas de arborado autóctono da ribeira, o espallamento de acacias e outras especies arbóreas e herbaceas alóctonas e invasoras, a construción da variante VG-4.4 de Marín, o urbanismo sen control dentro da zona de servidume e do dominio público hidráulico, torretas e cableado eléctrico aéreo, as verteduras de terras e de lixo, as verteduras de augas residuais sen depurar, a utilización de produtos agrotóxicos e o abandono e degradación do patrimonio cultural e etnográfico.

As principais ameazas no futuro son os proxectos do parque eólico de Pedras Negras, dos parques empresariais da Cruz da Maceira e da Pastoriza e o proxecto de investigación mineira de Miñán, que afectan as distintas concas de nacemento do rego Loira. As presións políticas e mediáticas a nivel puntual cara ao intento de desdobramento da variante de Marín, con afección no curso medio do rego, e a persistencia no abandono e degradación do patrimonio cultural e etnográfico.

Para a Plataforma en Defensa dos Montes do Morrazo as ribeiras do rego Loira, pola súa importancia ambiental e onde ao hábitat natural prioritario de bosques aluviais da Europa atemperada se lle engade o de breixeiras húmidas atlánticas nos seus nacementos, deberían ter a catalogación de Espazo Natural de Interese Local (ENIL) ou no seu defecto de Espazo Privado de Interese Natural (EPIN), potenciando e conservando ao mesmo tempo a nivel paisaxístico, ambiental e socioeconómico as áreas circundantes agropecuarias para o que ademais e, en conxunto, se fai necesaria a correspondente recuperación e valorización dos seus valores ambientais, culturais e etnográficos.